Abogado David Kock: Coronavirus por influencia contractnan existente

E ta mas cu claro cu e virus COVID-19 a trece y lo trece hopi cambio mas den nos bida diario. Tur hende lo mester adapta nan mes na e situacion cu COVID-19 ta trece cune. Den un articulo anterior a toca e tema di e aspecto laboral. E articulo aki lo discuti ariba e posibel consecuencianan cu COVID-19 lo tin ariba otro tipo di acuerdonan.

Aunke no ta consciente di esaki tur ora, un acuerdo ta forma un parti escencial di nos bida diario. Di un simpel compra di un producto of un contract di huur te na acuerdonan un tiki mas elabora entre comerciantenan cu ta haci negoshi aki na Aruba of internacional, banconan y seguronan.

Partidonan lo dicidi mayoria biaha pa establece nan palabracionnan por escrito, aunke esaki no tur ora ta necesario. Nos ta papia e ora di un “contract”. Un contract no ta nada otro cu un acuerdo por escrito entre partidonan. Sin embargo un acuerdo haci entre partido verbalmente tambe ta mara partidonan y lo mester cumpli cu esaki.

Partidonan e ora lo percura pa nan palabracionnan ta refleha den un documento por escrito, esta den e contract. Pero kico ta pasa ora partidonan a lubida/faya di regla algo? Of den caso cu un situacion inespera presenta su mes? Un situacion cu partidonan no por a premira, pero e consecuencianan ta asina grave cu ya no ta posibel pa partidonan sigui cumpli cu e acuerdo manera acorda den e contract?

E pregunta aki lo hunga un rol sigur den e situacion actual di Coronavirus. Hopi persona y compania lo no por cumpli cu nan obligacionnan a base di nan contract existente. Por ehempel e huurdo cu ya no ta haya su salario paga, of cu ta haya menos placa cu normal y cu lo no por paga su huur (completo) mas. E huurdo aki lo acumula un debe? Kico ta sosode ora bo no ta cumpli (mas) cu bo acuerdo?

Bou di circunstancianan normal, bo lo por simplemente bisa cu e contrapartido no a cumpli cu e acuerdo y e ora no ta cumpli cu su obligacionnan a base di e contract cera entre partidonan. Den e caso aki nos ta papia di incumplimiento y e contrapartido por pidi pa e partido cumpli cu e contract of pidi pa paga e daño cu el a sufri. Otro opcionnan lo ta pa abo como partido cu si a cumpli stop tambe di cumpli cu bo obligacionnan tambe of disolve e contract por completo.

Pero door di e pandemia Coronavirus, e ta mas cu claro cu nos no ta papia di un situacion normal. Nos ta pasa aworaki den un situacion extraordinario y nos no por premira tampoco den ki situacion nos ta bay encontra nos mes aden ainda. Con ta para cu e contractnan existente e ora? Na prome luga mester mira kico partidonan a palabra y tambe kico a palabra por escrito.
Hurisprudencia ta bisa cu ora interpreta palabracionnan haci por escrito den un contract, bo no ta interpret’e literalmente (letterlijk), pero cu mester tene na cuenta kico partidonan tabata tin den mente, kico nan intencion tabata e momento cu nan a haci e palabracionnan. Y kico nan tabata spera di otro ora di haci e palabracionnan aki.

Den cierto contractnan (mas tanto entre comerciante) bo ta topa cu un articulo cu ta regla “forsa mayor “(overmacht, force majeure), circunstancia for di bo alcance. Esaki ta trece cune, cu ora tin un circunstancia for di bo alcance, cu no por obliga e partido pa cumpli cu cierto palabracionnan. Bo lo por sigur pensa cu esaki lo ta e caso cu Coronavirus.

Pero kico awor si partidonan no tin e “forsa mayor” aki regla den nan contract? Den e caso nan aki ta hunga un rol kico pa partidonan ta rasonabel y hustifica? Partidonan lo ta obliga pa actua cu otro a base di e punto nan aki. Esaki ta trece cune cu partidonan lo mester tene cuenta cu interes legitimo di otro. 
Articulo 6:248 di nos Codigo Civil inciso 2 ta stipula cu: ​“un palabracion haci entre partidonan a base di un contract ​no ta aplicabel, den caso cu esaki no ta aceptabel a base di loke ta rasonabel y husto.” ​Esaki ta duna e opcion na e partido afecta door di e situacion di Coronavirus pa no cumpli cu su obligacion. 
Fuera di esaki, articulo 6:258 di nos Codigo Civil ta duna partidonan un opcion mas specifico pa e situacion cu nos ta bibando aden actualmente.

E articulo aki ta duna partidonan e oportunidad pa pidi Hues pa ahusta/cambia e contract of pa disolve esaki full of parcialmente, a base di “un situacion cu no a premira” entre partido y cu ta trece cune cu e contra partido no por spera cu a base di e situacion actual ta rasonabel ni hustifica pa e contract sigui existi manera e ta aworaki sin mas. Esaki por, si ta asina cu e situacion ta hopi diferente y no ta mesun cos cu e situacion na e momento cu a palabra esaki na inicio. We

Nos ta encontra nos mes cu un situacion na unda e instabilidad economico y social ta empeora dia pa dia. Den literatura ta haya ehempel di situacionnan unda ta trata cu un grupo grandi, manera guera y fluctuacion di relacionnan economico. Sigur cu lo por considera e situacion di Coronavirus como un situacion inespera manera cu ley ta indica. Ya cu esaki a presenta su mes despues cu partidonan a cera nan contract of haci palabracionnan y no a premira esaki. Esaki consecuentemente no por bin pa risico di un partido cu no por cumpli (manera debe ser) mas.

Aunke articulo 6:258 BWA ta regla cu esaki lo mester sosode pa medio di un decision di Hues, esaki no kiermen cu e decision pa haci cambio/ahustacion of disolve e contract no por bin di partidonan mes y nan mes regla esaki. Den un situacion manera ta presenta su mes aworaki cu Coronavirus, partidonan lo mester sinta na mesa pa cambia/ahusta of hasta cancela contractnan, adapta na e situacion nobo. Si partidonan no por yega na un solucion rasonabel na mesa, semper lo keda e opcion pa acerca Hues y pidi’e pa cambia, ahusta of disolve a contract.