Analisis: Nos tur ta flush pero e turista so ta paga!

Na “dushi” Aruba, nos isla stima, nos ta confronta un problema serio cu tratamento di awa sushi. Durante varios decada gobierno no a duna e debido atencion na e asunto aki. Mi a skirbi riba e tema aki varios biaha y mi a cubri diferente caso hudicial cu gobierno a perde pa motibo di mal maneho y falta di liderazgo. Si bo a lesa mi cuater articulonan anterior riba e topico aki, e ta basta actualisa; si bo no a hacie, sigui lesa y lo mi referi na e linknan relevante. Den e edicion aki, mi lo discuti con awe, no ta cobra ningun hende pa haci un “number 2”, pero pronto esey por cambia. E pregunta cu mester contesta ta: Ken lo paga pa pupu? Nos of nan?

Hubileo di plata

Un di mi lectornan a comparti un fax manda na gobierno na aña 2000 pidiendo pa stop e descarga di awa residual na beach via Bubali Plas. Anteriormente, rond di aña 1998, a manda un peticion similar. E ora ey, aña pasa, e comunidad a “celebra” e casamento di plata di e problema stinki aki. Bintiseis aña despues, no a soluciona e problema ainda y e cantidad di “discharge” awe ta hopi mas grandi cu na aña 1998.

Gran parti di nos sushi di awa residual ta origina den e parti noord di nos isla, unda nos hotelnan ta y nos turismo ta prospera, pero esaki no ta solamente un problema hotelero. Nos tur ta contribui na esaki di un manera of otro. Despues di tur cos, nos tur mester “bay af” tin biaha y si bo ta un persona saludabel, bo lo bay mas frecuente. E manera pa resolve e problema stinki ta pa haya e solucion tecnico adecua y paga pa cumpr’e y  implement’e. Pa esaki nos mester di placa.

Cobra impuesto

Pidi nos gobierno pa busca placa y nan lo busca un impuesto pa cubri esaki! Gobierno a anuncia un impuesto riba tratamento y maneho di awa residual, specificamente pa Rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) na Bubali Plas. Lo cobra e impuesto aki di 35 dollar pa pasahero, na yegada na aeropuerto. Riba red social, residentenan a expresa nan indignacion cu e idea di mester paga 35 dollar ora di regresa di vakantie of di un biahe di negoshi. Gobierno (MEP-Raiz) a clarifica cu e impuesto no ta dirigi pa localnan y cu for di e impuesto, 20 dollar lo ta destina pa financia RWZI. Aña pasa aeropuerto tabatin mas o menos 1.2 miyon pasahero. Na 20 dollar pa cada cabes, esey lo nifica revenue di 24 miyon dollar na entrada anual. 

Esey ta hopi placa pa gasta riba CAPE1X y OPE2X! Mi lo kier mira e business plan p’asina purba compronde con lo gasta e placa aki, specialmente si ta gast’e y si ta asina, si ta gast’e di un forma sabi! Mi no ta un experto, pero mi no ta sorprendi cu nos amigonan Hulandes cu mi a referi na mi articulo anterior, “Aruba’s Sewage Crisis: The Dutch Way Forward”, Parti III, por a haci esaki pa menos.

Como un lector cuidadoso, bo por puntra bo mes na unda e otro 15 dollar lo bay si, di e 35 dollar, solamente 20 dollar ta destina pa e planta. No ta nada straño mas; e diferencia ta asigna na e “privatisacion” di Departamento di Aviacion Civil. Mi ta gusta aviacion, p’esey mi ta kere cu esaki ta genial, pero ainda mi no ta mira e relacion entre aviacion y tratamento di materia “sushi”.

Aki mi por mira si un manera basta conveniente pa paga pa un “privatisacion” of paga pa algo cu e presupuesto no ta alcansa. Den nos caso, e presupuesto no a keda cortico; e tabata cortico durante añanan pasobra nos amigonan di gobierno (di tur dos banda) tin e mesun custumber desagradabel di gasta cen cu nan no tin y duna trabou di gobierno na esnan leal manera si nan tabata regalando mangel riba anochi di Halloween. Na e ritmo aki, pronto gobierno lo presenta un impuesto pa respira aire fresco y no lo tuma un paso pa reduci e gastonan y reduci e salario.

E laberinto legal

Abordando e tarifa proponi na e turista, mi mester expresa mi preocupacion pa su implicacionnan legal y practico. Aunke ta comprendibel pa evita di sobrecarga e habitantenan, exclui e localnan for di e tarifa aki ta lanta algun pregunta legal. E enfoke aki ta core riesgo di crea inconsistencia legal y por desencadena obligacionnan compleho di tratado internacional, particularmente esunnan deriva di Friendship Treaty entre Merca y Reino Hulandes.

E principionan di e tratado aki ta rekeri cu e ciudadanonan Mericano mester haya e mesun privilegio cu e ciudadano Hulandes. E proyecto di ley di e impuesto aki ta priva. Pues, honestamente bo no por ni revis’e, ni analis’e. Aunke asina, lo ta curioso pa mira si Conseho Consultativo (Raad van Advies) ta comenta riba e exclusion di e luganan den e impuesto of riba e tarifa y e consecuencianan. Si mi tin rason, anto e impuesto tambe lo mester inclui e luganan, cu na su turno ta bira un problema politico pa e gobierno, cu por hiba e politiconan na bandona e plan pa asina por mantene e votadonan contento. Of tin un precedente di impuesto riba turista solamente mientras ta duna e residentenan un “freebie”.

Conclusion: Un yamada pa solucion pragmatico

Nos mester pensa: Haci esaki den un luga trankil. Haci esaki mientras cu te ainda e ta gratis. Reflexionando riba e necesidad di un caso di negoshi inteligente, manera mi a defende den pasado, nos mester explora alternativa sostenibel y exacto na e modelo di financiamento proponi of por lo menos cuestiona e posibilidad di e modelo proponi. “Beggars can’t be choosers”, considerando e falta di fondo disponibel pa e inversionnan publico, e condicion critico di Bubali Plas, e riesgo pa nos turismo y finalmente, pero no menos importante, e diferente ordennan hudicial contra gobierno. E necesidad pa soluciona e problema di RWZI ta necesario! Nos mester busca un solucion financieramente prudente y socialmente responsabel cu ta alinea cu economia basa riba turismo di Aruba. Esaki ta e sentimento cu mi a sostene constantemente den mi articulonan anterior.

  1. Capital expenditures (CapEx) are funds a company uses to acquire, upgrade, and maintain physical assets such as property, plants, buildings, technology, or equipment. A company often uses CapEx to undertake new projects or investments. ↩︎
  2. OPEX, which stands for operating expenses or expenditures, refers to the costs incurred by your business by producing goods and services. It can include various fees, including materials, labor, machinery, packaging, shipping materials, etc. ↩︎