Mas camber di hotel in Aruba? Amigo of Enemigo?

Cu e noticia recien cu un desaroyo na San Nicolas di 900 camber mi a reflexiona kico esey lo encera pa San Nicolas y Aruba en general. Den e contexto aki mester tuma na cuenta cu tin otro 3000 camber den pipeline pa Aruba cua segun mi tin entendi, no por wordo cancela.

E ponencianan cu ta sigui no tin cu haber si San Nicolas merece un desaroyo pa lanta su economia drumi (door di entre otro e ceramento di e refineria) pero kico e desaroyo aki ta nifica pa nos isla su calidad di bida? Den e luz ey mester bisa cu 900 camber pa Aruba. NA UNDA CU TA, no ta un bon idea. Pakico?

Nos a tende varios motibo caba: rapport di CBA ta papia cla di loke ta e saturacion di e producto Aruba, nos ”density” per vierkante kilometer, nos infra-structura cu no por maneha e cantidad di trahador stranhero cu mester wordo importa, klasnan super grandi of falta di klas y scol, e placa cu lo bay afo y e poco cantidad di spin off cu lo genera etc. Pone tur esaki den balans den mi modesto opinion no ta hustifica un destruccion di naturaleza asina massal di un di e areanan mas popular pa nos hendenan local y turistanan. Otro puntonan:

  1. E formula pa midi un inversion cu un “rule of thumb” (ezels bruggetje) ta facil:  tuma e inversion y dividi’e door di e cambernan planea y multiplik’e cu 1/1000! A base di esaki, un inversion di $90,000,000 dividi door di 900 camber lo duna un inversion pa camber di $100,000 y un averahe room rate di di $100 pa camber? Esaki ta “high end all inclusive”? Cu e vision aki mi ta duda cu hopi restaurant lo establece na SN. Kico ta e prisa mientras nos por spera otro desaroyonan chikito di “boutique” hotel”?
  • Prome cu Drs. Alberts, Professor Sam Coke y Victoria Razak a haci un estudio extenso di nos turismo como 15 aña pasa. E “Framework for Sustainable Tourism” presenta na 2003/04 ta  boga pa un desaroyo sostenibel chikito distribui riba tur nos districtonan. Su recomendacion despues di a consulta cu casi tur gremio y profesional no a haya un oido cerca ningun gobierno cu a prefera luci cu desarroyo grandi. Ki lastima!
  • E ultimo añanan, consciente of inconsciente nos pueblo si a aplica e recomendacion di Cole/Razak. Esey door di un desaroyo di “vacation homes” variando di 1 pa 20 apartmento den cada skina y bario na Aruba incluyendo San Nicolas. E impacto di e “vacation homes” di cual hopi no ta nada barata ta encera trabou pa companianan di pool, limpiesa, mantenimento, y utilidadnan naturalmente. Logicamente e peso riba e mercado laboral local ta minimo. Gobierno tabata hopi slow di set up pa crea un sistema di “room tax” y ehempelnan nan simpel ta existi di lugarnan cu ta biba di “vacation homes” (Breckenridge Colorado) unda tur “vacation homes” ta registra y ta paga nan “fair share” na room tax. E segmento di” vacation homes” ya ta encera casi 25% (33% varios aña pasa) di bishitantenan kedando na loke ta yama “other accomodations” y ta un indicacion cla di un preferencia distincto di nos bishitantenan. Cuanto di nan lo keda na un “mega all inclusive”?


Lo ta bon pa Aruba consolida su producto y hacie miho. Drecha loke nos tin y segura cu nos ta duna servicio optimo. Manera Alberts, Cole y Razak a sugeri: MENOS TURISTA CU TA GASTA MAS. Estudionan di ATA ta mustra bon cla cu nos calidad versus balor a bay atras. Laga nos percura pa drecha tur esaki prome cu  nos bin cu (hopi) mas camber. Den e luz aki 90 camber pa aña no ta un mal punto di salida pero 900? Mas Embassy Suites cu 330 camber, St. Regis cu 250 camber y mas condo’s!! Otro aspecto pa consideracion of preguntanan cu nos mester haci y contesta:

  1. Nos graduadonan ta bay yena e cuponan di trabou cu lo parece ora e “roomkeepers” y otro personal di servicio local lo baha cu pensioen pronto?
  2. Nos graduadonan ta interesa den funcionnan manera dishwasher, busboy of waiter, cu ta e cuponan di trabou cu mas lo mester wordu yena ora un hotel di 900 camber mas otro 700 camber habri nan portanan?
  3. Mayoria di nos horeca ta sufri falta di personal cu no por yena e actual cuponan di trabou cu tin. Mayoria di hoben of graduadonan ya no kier traha anochi, fin di siman of dianan feria. Con nos ta pensa yena tur e cuponan di trabou di un mercado local si claramente tin menos interes den horeca?
  4. Ki educacion nos ta bay ofrece cu lo causa cu nos hobennan di repente si lo drenta e mercado di horeca TANTEN e accento di e trabounan aki ta cay riba trahamento di anochi, fin di siman, shift y dianan feria? Lo ta bon pa menciona cu hopi di e cuponan di trabou cu tin no ta consisti di cheap labor pero ta paga bon!
  5. Cuanto cupo di trabou lo genera pa San Nicolas y pa Aruba?
  6. Cuanto joyeria y boutique lo establece na San Nicolas y kico lo ta e spin-off di un “all inclusive” ?

Mi no ta corda cu a discuti e proyecto aki cu gremionan y mi ta duda cu e preguntanan a wordo contesta debidamente. Ta un momento cu mi ta admira e sistema di referundum cu Suisa tin 4 biaha pa aña. E proyecto aki, igual cu e otro proyectonan pabou di brug, a wordo planea sin mucho input di NGO’s Board pa pueblo acepta no mas. San Nicolas lo gana mas cu desaroyo chikito y intimo manera un Paradera Park, Un Boardwalk hotel, un Bucuti, un Manchebo, un Amsterdam Manor y un Ocean Z pa duna nomber y fam. Un paar di desaroyo chikito manera na Savaneta (no barata por cierto) unda bishitantenan tin contacto cu e doño y personanan y unda tin un “repeat factor” masha halto mes. San Nicolas por carga 90 camber cada aña cu lo acumula den 900 camber den 10 of 15 aña aña pero un desaroyo di 900 camber den un solo proyecto lo ta totalmente fo’i su lugar pa ni papia di e daño ambiental cu lo causa no solamente na San Nicolas pero na cualkier otro districto di Aruba. Y den tur e locura pa forsa un desaroyo cu tin potencial di haci un impacto devastador riba nos calidad di bida lo ta bon pa puntra nos bishitantenan actual “Is this the road we should take?” Tin bishitante mal contento cu a desaroyo aki cu lo scoge otro destino turistico?

E siman aki mi a conversa cu Samia, un turista cu ta bin Aruba pa 30 aña y cu a cambia Palm Beach pa Savaneta: su pregunta tabata “Whats wrong with these people”! Lo ta bon pa menciona cu Samia ta un fiel bishitante di Baby y Rodgers Beach y restaurantnan na SN. E impacto di un “large development”t ta impactante pa Aruba y mi ta sinti ta wordo bagatelisa mientras cu e desarroyo di e ultimo 15 añanan ta wordo sinti tur dia. Den trafico, den klasnan di scol, den nos calidad di bida diario cu ya no ta mescos cu e calidad di bida cu nos tatanan tabatin, y nos a experiencia ora nos a lanta na Aruba. Nos nietonan lo puntra:” Opa, conta nos di conchi y nos lo bisa, “ bueno e ta parti di un desaroyo turístico aho” y nan lo puntra “conta nos di Baby Beach y Rodgers Beach” y nos lo contesta “once upon a time”….. Y nan lo puntra: “pero kico bosonan a haci pa para e desaroyonan aki”? Y kico nos ta bay contesta? Cu nos a pone nos confiansa den algun politico, interes aheno, cu nos a keda keto, pero cu si nos a pone un mensahe riba Facebook!!!  Mi ta invita mi ex-coleganan Directornan di Turismo di antes (Michael Kuiperi, Rory Arends, Remigio Wever, Mirto Granadillo, Charlie Ybarra, y Myrna Jansen) pa vocifera nan opinion…… pasobra na final di dia, mi por ta robes.