Mr. Geoffrey Wever (RAIZ): Tin solucion pa caba cu patronahe politico den gobierno

E pregunta cu mas mi a ricibi durante e campana electoral 2021 tawata: “Ki plan RAIZ tin pa cu e problema di e aparato gubernamental y si RAIZ lo elimina e ley cu ta proteha e empleado publico, esta e Landsverordening materieel ambtenarenrecht (“LMA”)?” LMA ta un ley cu verdaderamente ta anticua y mester wordo moderniza, pero na mes momento e ta un ley amplio cu, si e wordo bon aplica, por funciona pa e momento aki.

Contrario na pensamento general, LMA no ta proteha e empleado publico, pero ta regla su posicion huridico, mescos cu Codigo Civil di Aruba ta regla e posicion huridico di un empleado den sector priva. LMA por ehempel ta regla orario di trabou, obligacion di un empleado publico pa traha, obligacion di secrecia di trabow, sancionnan disciplinario, schorsing y ontslag, etc.

Un revision total di LMA ta un proceso cu lo tuma hopi tempo, pesei RAIZ ta kere den cambionan relativamente chikito pero fundamental a corto plazo, a base di cual por cuminsa na optimaliza e eficiencia di aparato gubernamental na un forma rapido. Esaki ta e caso pa loke ta trata e asina yama “benoemings- en ontslagbeleid” di empleadonan publico.

Actualmente gobierno/ministerraad ta wordo conseha door di Departamento di recurso humano (“DRH”) riba entre otro implementacion di e reglanan stipula den LMA den cada caso di cada empleado publico specifico. Sinembargo, e minister responsabel pa cada ministerio no ta mara na un conseho di DRH. Esaki kiermen cu e minister por dicidi contrario na e conseho di DRH ora ta trata di nombra, schors of kita un empleado publico of impone un sancion disciplinario riba e empleado publico.

Aki ta unda tur e problemanan den e aparato gubernamental ta cuminsa; di nombramento di hende sin preparacion adecua of liga na un minister, te na proteccion di e empleado publico cu no ta funciona, manera cu LMA ta exigi di nan. Pasobra manera menciona anteriormente, LMA ta stipula tambe e obligacionnan di un empleado publico.

Ta sosode frecuentemente cu empleadonan publico cu no ta funciona of no ta tene nan mes na regla, toch ta wordo proteha door di e minister, aunke cu e director di e departamento of DRH kier actua. Esaki ta e motibo real cu algun empleado pubico ta bira “untouchable”.

Un otro ehempel ta ora un minister kier duna un persona liga na dje (mayoria bes campañadornan) un puesto den gobierno y DRH ta duna conseho negativo pasobra e persona en cuestion no tin e experiencia necesario of preparacion adecua. Den hopi caso e minister ta duna e persona e trabou toch, cu tur consecuencia negativo pa pais Aruba. Hopi biaha e “benoeming” ta hasta tuma lugar sin cu e director di e departamento mes a tene un solicitud of sa cu e persona lo bin traha den su departamento. Esaki ta e asina yama “parashut-fenomeen”.

E situacionnan aki ta sumamente desapuntante pa nos profesionalnan y demas empleadonan publico cu SI ta funciona, cu SI ta tene nan mes na regla y cu SI kier juda pais Aruba progresa. Nos politiconan a demonstra cu nan no por maneja e autoridad pa nombra, kita, schors y impone sancionnan disciplinario den e aparato gubernamental na un forma responsabel y den interes di e efectividad di ful e aparato gubernamental. Pesei a bira tempo pa depolitisa e aparato gubernamental.

RAIZ den gobierno lo kita e autoridad di un minister pa nombra, kita, schors, impone sancionnan disciplinario for di e minister y pone esaki den man di un organo independiente. E organo independiente aki lo consisti di 5 persona independiente cu ta wordo nombra dor di por ehempel gremio, sindicato y un representante di Gobierno y lo dicidi base riba un voto mayoritario.

Esaki ta nifica cu ora tin un vacatura pa un funcion den aparato gubernamental, e asina yama “indienstneming” lo mester tuma lugar los di e influencia politico y pues di e minister en cuestion. DRH lo mester ta esun cu ta prepara e vacatura, pero e “wervingsprocedure” y e nombracion lo mester ta den man di e organo independiente.

E modelo aki ta existi den diferente otro pais y e resultado ta cu nan aparato gubernamental ta mas efectivo cu esun di nos. Eficiencia di nos aparato gubernamental ta un di e deficiencianan mas grandi cu nos tin na Aruba. Banda di e saca a “benoemings- en ontslagbeleid” for di influencia politico, mester cuminsa aplica entre otro performance y consequentiemanagement cu ta bai man den man cu un sistema di pago moderno.

Pa esaki cambio di LMA no ta necesario. Empleadonan mester wordo beoordeeld pa nan funcionamento y si esaki no ta manera ta wordo spera di cada empleado publico, mester tin consecuencia. Pa empleadonan publico cu si ta funciona e pago mester ta uno husto y cu ta motiva, no solamente e empleado en cuestion, pero tambe otronan pa bai funciona mihor.