Dello Gomez: Un resort ta enfrenta gobierno di Aruba den corte pa mal maneho di awa residual

Mi a skirbi varios articulo riba e problema di awa residual di Aruba, causa pa negligencia di gobierno pa varios decada den e maneho adecua di e planta di tratamento di awa residual na Bubali, conoci como RWZI. Te awo, mi a uza fuentenan di informacion publico y diferente decision di corte pa haya e echo y un bista general di e problemanan.

Siman pasa, mi a dicidi di hiba mi investigacion na un nivel mas halto, y mi a bay corte pa asisti na un audiencia di procedura sumario entre Amsterdam Manor Hotel (“Resort”) y Gobierno y Aruba Waste Water Solutions NV (“AWWS”). Mi no a bisti mi toga cu mi, ya cu mi no tabata representa ningun di e partinan envolvi. Mi tabata eynan pa boso, mi lectornan fiel. Mi tabata kier comparti algo mas cu loke ta resulta den un decision di corte. Mi kier comparti loke mi a siña di e accion den corte y di e calor di e momento.

Dicon?

E prome pregunta cu ta bin na mente ta dicon e apelacion mester bay corte atrobe. E contesta: (i) pasobra tabata necesario; (ii) pasobra gobierno a desobedece e decisionnan anterior di corte cu tabata ordena gobierno pa tuma medida di coreccion specifico; y (iii) pasobra ta parce cu gobierno ta incapaz of no ta dispuesto pa soluciona e problema di RWZI. Esaki mientras cu RWZI ta un ‘time bomb’ di materia fecal cu ya a causa daño na nos naturalesa, na e resort, na nos reputacion como destinacion turistico y na nos salud publico. Ademas, e gobierno tambe ta nenga di ofrece transparencia door di no revela varios documento cu e compleho a pidi, pero esey ta lo ta trata den un otro corte.

Sancion

Mi a menciona caba cu e gobierno no ta parse dispuesto pa resolve e asunto. Sinembargo, e gobierno a perde un caso tras di otro te n’e punto cu varios biaha a orden’e pa tuma medida specifico y mantene e medidanan aki mara na sancion. Sancion ta un instrumento legal cu corte ta uza pa pone “djente” riba un decision y ta sigura cu e ordo ta cumpli. Tur gobierno cu ta respeta e estado di derecho no mester someté nan mes na sancion, sino cu lo respeta y cumpli. trankilamente cu e ordennan di corte. No ta nos gobierno; nos gobierno ta prefera di gasta fondo publico pa paga sancion na luga di cumpli cu nan. Si mi matematica den corte tabata corecto, gobierno lo a paga mas cu Afls. 700K na multa te awo. Un tiki menos cu $400.000. Den termino di entrada anual di gobierno, esaki ta, naturalmente, un miseria. E pregunta ta cu gobierno mester cumpli cu e decisionnan di corte, hasta si no ordena sancion. E problema ta cu (i) gobierno no ta preocupa te ora e ta un asunto politicamente delicado, y (ii) ta conoci cu gobierno deliberadamente ta ignora un decision di corte y no tin problema pa hacie te ora e por cumpli cu su agenda politico. Bergonsoso y di mal gusto.

Rechaso di un hues

Cu e conocemento y echo aki, ta incomprendibel cu algun dia prome cu e caso di e resort, un tal Vivian Emerencia, actuando como apoderado (gemachtigde) di e Departamento Huridico di Gobierno (DJZ), tabatin e durf di presenta un mocion pa rechasa un hues memey di zitting ora cu e hues a comenta cu el a mira gobierno laga decision di corte banda si no impone sancion! Aunke tur partido den un procedura civil tin derecho di presenta un mocion pa rechasa un hues, hasta Gobierno, mi por bisa cu otro apoderado di e departamento legal di e mesun Gobierno, Yvonne Kaarsbaan, den e caso e resort a admiti dilanti corte cu Gobierno no a cumpli cu un of mas decision. Pues, ki ora un declaracion di echo ta un motibo di rechaso? Mi – y esaki ta solamente mi opinion personal y profesional como profesional di derecho cu 26 aña di presentacion dilanti di corte – mi ta topa e mocion en cuestion fo’i luga, sin base, un mal uzo di e reglanan di proceso, y un insulto flagrante na e integridad di corte di Prome Instancia di Aruba. E sala di rechaso di Corte di Apelacion lo revisa (of ya a revisa) e demanda y mester duna su opinion riba e asunto di e rechaso den e proximo dianan.

E posicionnan dilanti di corte

E bista di e procedura abrevia a tuma luga riba diamars 9 di april. E hues, e secretario, e partinan, varios funcionario tabata presente, entre nan e director di DOW, algun medio di comunicacion y bo sirbido. Ojo; esaki ta e di cinco of di seis procedura sumario cu e apelacion a inicia despues cu e gobierno a desobedece e ordonan emiti repetidamente. Esaki ta pone cu e hues mester tene cuenta cu e echo y e ordo cu a entrega anteriormente. Haciendo esaki, ta bira sin duda cla cu e gobierno ta comete un violacion contra e resort. E argumentonan presenta pa e gobierno cu e resort no tabatin necesidad urgente di un intervencion of cu probablemente no tabatin violacion tabata enano. Como un abogado, tin biaha ta miho pa reconoce e echo specifico of e meritonan di un caso en bes di argumenta lo contrario. Si e haci e ultimo, e ta probabel cu su credibilidad ta sufri den bista di corte. Den e contexto aki, e defensa di e gobierno tabata limita principalmente na generalisacion y argumento formal, cu no tabata parse impresionante. Otro defensa “clave” di e gobierno a presenta como:”Señoria, e cacho a come mi debernan di RWZI y a come nan p’e ultimo 20 añanan”. Mi sa cu e frase ey no a funciona bon pa mi compañeronan y pa mi na scol primario, y mi ta duda cu e ta funciona pa gobierno.

E resort a presenta e historia, e echo, e incumplimento di e gobierno y un lista di medida basa riba conseho di experto cu mester a wordo ordena y aplica. Sorprendentemente, ni e gobierno ni AWWS a opone of argumenta contra cada un di e exigencianan. Strange, lo bisa. Den un caso asina, un procedura civil sumario ta liber pa considera cu cualkier parti no contesta di e demanda ta renuncia y ta cla pa duna e demandanan. Na luga di esey, e hues a duna un “man” na e gobierno, repasando e lista y haciendo pregunta na e partinan riba cada punto. Probablemente pa sigura cu corte tabata compronde e aspectonan tecnico. Den e dialogo habri aki na corte., e resort a splica cada medida cu a pidi. Su abogado, Patrick Brown, y e doño/director general di e compleho, Jurgen van Schaijk, a haci esaki den un forma cla y metodico. Nan a splica kico nan tabata kiermen cu cada un di nan y dicon nan tabata necesario, y a enfatisa cu e solucion tabata rekeri un acercamento holistico; no por aplica un of dos di e cosnan aki sin mas; tur mester sosode simultaneamente.

For di parti di e gobierno, un di e funcionarionan principalmente responsabel pa e operacionnan y mantencion, Darryl Lue, di DOW, a admiti den mayoria di casonan cu e medidanan solicita ta posibel y lo funciona. E tabata hasta di acuerdo cu un solucion tecnico pa aireacion (oxigenacion di awa di residuo) tabata corecto. Tur of mayoria di e medidanan aki ta bin di e mesun expertonan Hulandes cu e Gobierno a contrata durante e añanan. El a bisa cu algun di nan lo ta un alternativa confiabel pa cierto elemento di RWZI cu awo ta desgasta y, mayoria biaha, no ta funciona. E echo cu nan no ta funciona ta un violacion di un orden di corte anterior. Nan ta e asina yama “brush airers”. E director di DOW, Marlon Croes, a subi e tribuna di orado. Loke el a bisa a keda un tiki cortico. El a señala cu RWZI ta bieu y no ta funciona manera mester ta. Tur hende den e sala tabata sa caba, y henter e isla tambe. Mi tabata kere cu ripiti esaki lo a funciona como un toverstok y lo a convence corte? E planta tambe tabata bieu y cansa den e casonan anterior, loke no a salba e gobierno di e tempo ey. Mi no ta kere cu mi ta salba e dia e biaha aki tampoco. E ta bisa cu DOW no por haci e planta (e “planta bieu existente”) funciona corectamente y den pleno rendimento. Mi ta kere cu DOW ta bisa:

“Nos no a haci un bon trabou di funcionamento y mantencion, sea cu nos tabatin financiamento. Nos no ta dispuesto pa gasta placa riba nos presupuesto ni riba personal pasobra AWWS pronto lo tuma over, y nos lo no ta responsabel mas. Nos ta resa pa nos libra nos mes pronto di e problema aki y, mientrastanto, ta un lastima pa e compleho. Ta mucho malo pa e comunidad. Ta mucho malo pa turista. Tur hende lo mester confronta e situacion”.

E palabra situacion ta un codigo pa referi na feces (sushi humano), holo stinki den aire, musca, coral morto of muriendo, contaminacion di nos lama y e riesgo pa nos salud publico y nos bienestar, pa menciona algun cos cu no ta importante pa DOW y gobierno. Corte a hasta cuestiona DOW. Kico ta e plan? Kico nan ta bay haci? E problema ta existi pa varios decada caba, y bo no por articula un solucion concreto aparte di privatisa e asunto. Privatisa di un operacion gubernamental na un operacion pa un entidad di propiedad of control gubernamental, es decir, AWWS, por ta simplemente laga e problema pa mas despues.

AWWS

Mientrastanto, AWWS no kier asumi responsabilidad of titularidad di e plan di RWZI of di cualkier asunto relaciona den corte. E ta warda te ora cu e leynan pasa pa mira kico lo ta su rol, si e tin. MI no por a evita di mira AWWS para na banda di e trampolin, cu su dede di pia firme riba e banda y sin intencion di haci e salto. Pues, no ta parce cu nos por confia hopi riba AWWS den e termino cortico. Sinembargo, mi tabata contento di mira e abogado hoben mr. Brandon Croes presenta dilanti di corte bou di mr. Anthony Ruiz y mustra su habilidadnan pa pleita. Sin duda e mucha tin un futuro prometedor. Su tata difunto ta mir’e cu orguyo for di ariba.

E victima

E victima den e caso aki, of kisas e heroe anonimo, ta e resort of su doño y director general. E compleho ta perdiendo entrada pa motibo di e problema di RWZI. Ta gastando placa riba ingeniero y otro experto cu ta trece solucion tecnico proactivo na e problema, uzando e e mesun expertonan priva contrata pa gobierno cu e conocemento y experiencia necesario pa trata RWZI. E solucion no ta ciencia di raket, pero mientras e gobierno ta dispuesto pa inverti den e planta, DOW of AWWS lo no por resolve nada, y e saga di awa di residuo lo sigui.

Financiamento

Den un columna anterior mi a cuestiona e metodo di financiamento premira pa gobierno, cu lo consisti di algun impuesto, impuesto of tarifa cobra na frontera via di ED Card – di migracion. E tabata suppose pa ta 35 dollar pa turista. E conseho di estado a lanta hopi duda tocante e structura aki y e proyecto di ley. E placa cu a recoge mester a bai (di un manera of otro) pa financia AWWS. Ya el a menciona cu e plan di financiamento aki tabata defectuoso of, por lo menos, cuestionabel. Parcialmente pasobra turista ya tabata paga un tarifa ambiental riba nan factura di hotel of multipropiedad di 3 dollar pa anochi. US.25 pa anochi pa e luganan alternativo (Airbnb).

E indice di medio ambiente, despues di tur cos

Awor mi ta haya sa cu e sistema di ED card lo ta reemplasa pa e tarifa di medio ambiente. E tarifa aki mester ta triplifica of cuadruplica pa cubri e gastonan di capital y e gastonan operacional inicial di e “Solucion AWWS”, sea kico cu ta, y si e solucion ey ta funciona. E aumento aki no lo sinta bon p’e hotelnan, haciendo Aruba mas caro como destinacion turistico. Debi na e cambio radical aki, mi lo spera cu e proyecto di ley lo bolbe bay Conseho di Estado pa revision prome cu mi pasa den sala di parlamento. Si no, e proyecto di ley lo ta precipita y incompleto, cu tur e riesgonan di un accion asina precipita.


Corte di ultimo instancia

P’esey awo ta mas importante cu nunca cu Corte di Prome instancia tuma medida pa proteha e resort y e comunidad door di un ordo, manera e resort ta exigi. Spera of confia den Gobierno y e poder legislativo no ta realista. Den un caso den cual mi a participa algun siman pasa, e hues a menciona cu e ta confia cu Gobierno no lo bandona of desatende un funcion critico specifico di nos sistema educativo. Mi compañero y ami a contesta simultaneamente cu e tabatin hopi mas confiansa den Gobierno cu nos. Na 2022, e gobierno a retira cerca di 10 miyon dollar di e presupuesto anual asigna na mantencion regular y atrasa di RWZI y pa inverti den ekipo nobo. 

Placa disponibel cu por a uza pa atende cu e situacion. Cu un pen, e gobierno a kita e parti di e presupuesto aproba, y e placa ey a disparce. E privatisacion tabata suppose pa a tuma luga na 2022. Nos ta den 2024 cu un proyecto di ley modifica despues cu e Conseho di Estado a revisa esaki. Nos lo tin suerte si un ley pasa den e siguiente 12 luna. Cu e eleccion na caminda, mas laat cu september 2025, ta previsibel cu no ta aproba ningun ley. Mas bien, e problema lo pasa den man di e siguiente gobierno. P’esey nos mester confia cu corte lo ordena e siguiente medidanan pa yuda salba e situacion. E otro miembronan di e gobierno, manera minister di Salud y Turismo, ATA, Serlimar y henter e Conseho di Minister, mester asumi e responsabilidad di haya y aplica un solucion. No solamente DOW y e pober (tambaleante) AWWS.


No tin acceso nobo n’e canal

Laga mi laga nan cu esaki mientras mi por skirbi algun otro pagina riba e caso aki y e topico aki. E resort a pidi corte pa ordena gobierno pa no permiti ningun otro proyecto residencial of hotel nobo conecta na e RWZI actual. E no por ta di acuerdo mas cu e medida aki. Ta necesario. E hotelnan cu ta habri pronto, Manera Iberostar, St. Regis- mi gusta e bandera aki -, Embassy Suites, recientemente habri, y cualkier proyecto nobo di condominio, mester ta obliga pa procesa nan awa residual in situ y recicla nan residuo. RWZI simplemente no por soporta e descarganan adicional di e toiletnan. Nan no mester ta permiti pa conecta cu RWZI pa awo y idealmente nan no mester ta permiti pa conecta nunca. Mescos ta conta pa e ampliacion di e hotelnan existente. E doñonan di hotel y inversionistanan mester sa cu gobierno no por maneha e canalidad. Nan mester implementa nan sistema di canalisacion in situ como bon ciudadano corporativo y no warda pa gobierno exigi esaki. Aumenta e riolering y despues keha di esaki tampoco ta e solucion. Si mas hotel y condominio procesa nan awa residual in situ, e presion riba RWZI lo ta alivia mientras cu gobierno ta bay busca un solucion prome cu 2030 of prome cu un desaster turistico y di riolering tuma luga.