Aunke turismo ta abou e luna aki: No ta berdad cu avion a yega Aruba bashi di Miami

“Nos vuelonan ta biniendo Aruba cu menos pasahero di locual a anticipa, pero tampoco asina tiki. E potret sea ta saca na momento di board of ta un potret saca di un otro vuelo. Den fin di siman ningun vuelo di American Airlines a yega cu dos of tres pasahero so abordo”, asina un empleado di American Airlines Aruba, cu ta desea di keda anonimo, a sigura na nos den confiansa. 

Despues di a conduci “Fact check”, nos a compronde cu e avion ta carga mas of menos 170 pasahero y cu a bin mas of menos 100 pasahero abordo. Ambos vuelo cu a yega Aruba riba diasabra for di Miami a bin cu e mesun cantidad di pasahero abordo mas of menos. Pues, e potret ey definitivamente ta saca na momento cu apenas a start e proceso di “boarding”.

Pero e motibo cu e potret a core rond riba rednan social riba diasabra, ta pasobra cu Aruba tin como dos siman caba ta experenciando un caida drastico di turismo. Vuelonan ta yegando nos isla mas bashi cu normal. Hotel ta experencia cancelacion tras di otro.

E realidad aki no ta un sorpresa, pasobra Aruba a pasa aden caba na augustus aña pasa, ora cu tambe Merca a pone nos riba un lista di paisnan cu risico pa biaha, debi na cantidad di casonan activo di Covid-19. Na momento cu a nota casonan activo ta subi y cu e “positivity rate” ta subi, mesora por a anticipa cu Merca na dado momento lo dal porta cera y conseha Mericanonan pa no biaha pa Aruba. Siendo e mercado mas grandi di turismo, e ta afecta mesora.

E biaha aki a bin acerca cu Air Canada a sali anuncia mesora tambe cu ta cancela vuelonan pa Aruba. E decision ta encera y ta afecta nos temporada halto den e prome kwartaal di e aña aki. Air Canada a cancela vuelonan te cu fin di april. Y aunke nan no ta e grupo mas grandi, toch Canada ta un mercado importante, di turistanan cu ta keda largo y ta gasta hopi ora nan ta aki. Di otro banda, no ta tur aerolinea di Canada a tuma e mesun decision pasobra WestJet y Sunwing di Canada ta sigui bula normal pa Aruba.

Separa di cancelacion di algun vuelo, aunke no hopi, locual si por spera ta posponemento di ideanan pa amplia vuelonan. Tin algun aerolinea, specialmente for di Latino America y di Europa, cu lo a bin cu vuelonan adicional riba locual nan tin. En todo caso pa e prome kwartaal di e aña aki, cu gran probabilidad, e vuelonan ey lo no bin acerca mas. Lo mester spera cu e situacion normalisa y evalua si e aerolineanan lo sigui cu nan plan den e di dos of di tres kwartaal di e aña aki. Hopi di e decisionnan aki ta mara na avionnan disponibel. Ora cu dicidi pa no bula pa Aruba, ta uza e mesun avion pa otro destinacion. Y si e mercadonan ey duna rendimento, e ta bira mas dificil despues pa bolbe cambia e decision y toch bin Aruba. Tin algun vuelo adicional cu ta planea pa start na mita di aña, cu kisas lo sigui normal den caso cu nos logra baha e contagio y casonan activo den forma exitoso.

E cancelacionnan cu Aruba a experencia, no ta debi solamente na e hecho cu nos ta riba e lista den categoria 4 di CDC, cu ta e DVD di Merca. Tin mas asunto ta hunga un rol, manera ta e nivel di Omicron na Merca mes cu a spanta algun turista cu a opta pa keda cas den e momentonan aki. Tambe ta bin acerca cu varios aerolinea a haya nan mes cu cantidad di empleado cu a meldziek riba nan, cu no por a conduci vuelonan regular mas y a haya nan ta mix vuelonan den otro y unda no tabata por, a hasta cancela. Pero esey no tabata pa motibo di Aruba, sino pa nan mesun falta di personal pa conduci e vuelonan.

Un otro reto cu Aruba ta confronta ultimamente ta e decision cu Mericanonan mester test no mas di dos dia prome cu nan subi vuelo pa Aruba. E condicion ey, aunke ta zona normal, ta un mision casi imposibel na Merca. E centronan di test pa Covid parce di no ta capas pa procesa tanto peticion y produci un resultado den e 48 oranan sin cu nan cobra extra pa e servicio aki. Esey ta pone cu, den algun caso, e test pa bin Aruba casi ta mas caro cu e pasashi mes.

Pero no ta tur noticia den turismo ta negativo. E “outlook” pa turismo di nos isla, manera anuncia siman pasa na stakeholdernan, ta hopi optimista. Ta bon pa informa cu Aruba, compara cu henter e region Caribense, a haya e sla mas duro di Covid pa loke ta turismo y economia, pero…nos a resulta e destinacion tambe cu e miho “recovery”. Den aña 2021, cifranan ta mustra un recuperacion di 70% compara cu 2019. Esey ora cu Schiphol di Hulanda ta papia di 34% y otro aeropuertonan den nos region apenas a alcansa 50% di recuperacion. Mientrastanto e cantidad di “stay-over arrivals” a recupera cu 72% segun cifranan di Aruba Tourism Authority. Bisando esey, tur expectativa ta cu atrobe Aruba lo recupera asina cu elimina e restriccionnan y baha nos for di e lista cora cu nos ta riba dje awo. 

Aruba Airport Authority ta raporta un recuperacion den 2021 compara di 70% ora compara cantidad di pasahero cu aña 2019. Di otro banda, Aruba Tourism Authority ta raporta “stay-over arrivals” di 72%. Aruba ta un di e destinacionnan den Caribe cu un miho nivel di recuperacion y cu expectativa pa sigui recupera den 2022.

Realidad ta tambe cu, na defensa di Gobierno, Crisisteam, DVG y tur stakeholder den turismo, a papia tur idioma cu e pueblo y a suplica di tur forma pa nos cuida y a taha di e situacion aki si acaso nos no controla y contagio subi. En bes di cuida, hopi a “los laga bay” y tabata pone presion riba gobierno constantemente pa habri mas y pa “biba normal” bek. A pensa cu ta Aruba ta dicidi, siendo cu a splica cu si nos no activa, otro lo activa pa nos. Y esey ta precisamente locual a sosode awo, gobierno no a para duro y awo Merca a tuma decision pa nos, door di conseha su ciudadanonan pa no biaha pa Aruba, cu tur consecuencia cu esaki tin pa nos economia. Di otro banda, no obstante e maneho stipula, e nivel di risico 4 a bira aplicabel pa hopi otro den Caribe, mirando simplemente e caracteristanan di Omicron cu ta plama rapido y hisa cantidad di casonan hopi liher.

Esaki mester ta un les pa henter comunidad. Aunke cu nos a caba di pasa door di e mesun les aki algun luna pasa, pero fin di aña, trip di Pasco y Aña Nobo a laga nos lubida lihe. Aruba no ta un pais su so na mundo, sino nos ta parti di mundo. Y awendia tur otro pais ta check con abo ta maneha bo crisis y asina nan nota cu e situacion ta fo’i control, ta cera porta pa bo. Y ora bo ta biba di turismo, esaki ta devastador. Ta pesey, nos mester ta consciente di e importancia di nos turismo y kico e ta nifica pa nos “pan di cada dia” y actua responsablemente y sin nunca lubida con lo ta sin nan. 

Expertonan ta anticipa cu e situacion aki lo dura algun siman mas prome cu nos por bolbe na normalidad di vuelonan regular. Den e proceso, nos casonan activo cu a surpasa 5 mil, mester por baha bou di shen prome cu Merca y otronan por evalua pa bolbe habri porta pa Aruba. E bon noticia ta cu Omicron ta contagia lihe pero ta cura lihe tambe. Den cinco dia mayoria hende ta cla y ta drenta mercado laboral bek. E reto ta cu Merca ta midi nos riba average di siman, pues e no mester baha un dia, sino algun dia sigui, prome cu evalua pa cambia nos posicion riba e lista di paisnan di risico.