Dia Internacional di Salud di Mata

E aña aki, mundialmente, lo celebra e prome Dia Internacional di Salud di Mata, riba 12 di mei. Motibo pa su adoptacion pa Nacionnan Uni tabata e Aña di Salud di Mata cu a conclui na juni 2021.

Tur mata den bon salud hende ta mira como e fundacion di bida (terestre) y tambe di ecosistemanan, siguridad di alimento y nutricion. Di 1952 esaki ta regla den e tratado di International Plant Protection Convention (IPPC). Hulanda ta miembro pero Aruba no a pidi medegelding p’e y no tin legislacion fytosanitario, un otro nomber pa salud di mata, tampoco.

Loke ta comprendibel si tuma nota cu Aruba casi no tin exportacion di mata, cu ta un manera con cierto nacionnan ta financia cumplimento cu e tratado. Asina mes di 1981, DLVV a boga pa bin cu un Servicio di Fytosanidad y ta keda para ariba cu Aruba tin mester di tal regulacion.

Na 1981 ainda e Muscanan di Fruta di Mediterraneo, oriente, melon, Papaya y di Mexico, e Boor di stam di Durra of di Maishi y di Sorgo, Busseola fusca, Pink Bollworm y Lethal Yellowing of Palm, plaganan considera di impacto economico grandi pa henter mundo, no tabata presente na Aruba. Na 1998 ya plaganan considera di impacto economico grandi manera e Pink Mealybug a establece nan mes na Aruba. Y prome cu 2008 DLVV a yega di informa di presencia di Lethal Yellowing. Awendia ta algun hende ta bende awa di coco contrario cu e cantidad di cocalnan cu Aruba tabata conoce na inicio di siglo 20 pero hopi Coco ta den jardinnan di hotel.

Di 2008 DLVV ta consciente di presencia di e Citrus Greening transmiti pa un psylid, un tipo di insecto. Ainda e peste ta presente mescos cu e citrus leaf miner, otro sorto di insecto cu ta ilustra e importancia di observa salud di mata. Ta danki na nan presencia awendia ainda ta dificil pa hende obtene Lamunchi for di hardin. Na 2009 e United States Department of Agriculture (USDA) National Identification Service (NIS) a establece presencia di e Red Palm Weevil (RPW), na Aruba. E team tecnico di USDA cu a bishita Aruba pa e RPW a constata tambe presencia di e Red Palm Mite.

Dos aña pasa COVID a stroba Florida Mechanical and Agricultural University di bin tuma un update di su estado na Aruba. E establecimento di e RPW na Aruba tabata considera como un peste cu un impacto specifico ariba e pilar economico di Aruba debi cu por a nota cu e embeyecimento di paisahe cu Palmanan di Dadel, Phoenix dactylifera, a reemplasa pa e Phoenix silvestre. Van Buurt & Debrot, 2012 ta yama su introduccion un cu por a preveni. Es mas nan ta bisa cu si e tabata regula mes asina mes e importadornan lo a campaña exitosamente en su contra. Un indicacion di e funcion di sociedad cu liñanan cortico entre mandatario y comerciante.

Ademas en bista cu e peste ta biba den e troncon di e palma un certificado di fytosanidad lo tabata un garantia insuficiente di e salud di e palma. Sinembargo ainda e miedo t’ey cu e RPW por bolbe na colonisa e Palma di Coco, ariba cua ela origina na e islanan di Fiji. Esaki acompaña pa e Red Ring Disease (RRD) un nematodo presente na Colombia cu ta elimina cocalnan. Es mas expertonan di Colombia a bin na 2014 tira

In bista akinan ariba presencia di e RRD cu e RPW. Di e RPW DLVV no tin informacion pero no tin clientenan kende a meld palmanan cu malesa. En principio e weevil por adapta bek na e Coco, cu ta ariba cua mata el a origina ariba e islanan Fiji. Na 2011 e National Malacology Laboratory di USDA a confirma presencia di e Giant African Land Snail (GALS) cu ta un slak cu e potencial di transmiti e Rat Lungworm. Un nematodo cu den hende di entre 5 pa 60 aña por causa Meningitis. DLVV a ricibi informacion na 2021 cu ya e ta presente na Savaneta. For di e Caribbean Plant Health Directors (CPHD), DLVV a haya informacion cu na 2021 Florida Department of Agriculture and Consumer Services (FDACS) pa di dos biaha a logra eradica e GALS for di nan estado. Crucial tabata cu FDACS por a comete fondo pa 9 aña largo. Di 2012 DLVV a haya un muestra di un barbulet cu ta pone webo den e tuna.

Di 10 di Augustus 2015 DLVV tin un identificacion estableci di e Musca di Fruta di Mediterraneo, na Aruba por medio di CPHD. E impacto di e musca aki ta cu e por haci 52 sorto di fruta inadecua pa come, entre cual mispel, macapruim y guyaba. Es mas, e por pone webo den e tuna tambe, afectando Aruba su naturalesa pasobra e especienan local cu ta biba di e fruta lo haya menos pa come. Na 2015 DLVV a haya confirmacion di e National Malacology Laboratory di presencia di e Cuban Garden Snail un otro posibel portador di e lungworm. Ariba dje nan por transmiti malesa pa e 18 sortonan di slak local cu tin. E mesun aña DLVV a constata Leidyula floridana, un otro slak cu e potencial di bira un peste. Asina mes DLVV ta mira ariba Facebook y tin ariba su foyeto foto di un otro slak sin cas cu ainda no a logra haya suficiente muestra pa manda afo pa confirma ta cua sorto e ta. Mas aleu por participa cu na 2019 DLVV a ricibi identificacion di e Acerola Weevilpor medio di Florida Department of Agriculture and Costumer Services, Division of Plant Industry. E impacto di esaki ta cu hendenan ta haya menos Shimarucu pa come mas cu e Lebelebe, cu ta di Aruba, a haya un competidor. Pa cierto especienan fructivoro e Shimarucu ta e prome alivio di secura pasobra den dos siman di awacero e por pari. Na 2020 DLVV a haya notificacion di Curaçao di e posibel importacion di Guyaba contamina cu slak. Un asociacion inusual. Aña pasa, por medio di e CPHD DLVV a obtene entrada na e Caribbean Pest Diagnostic Network situa na Universidad di Florida (UF). Asina DLVV na 2021 a suministra fotonan digital di un peste ariba e Watapana cu ariba 7 di April Dr. Lyle Buss di UF a identifica e como un Musca Blanco.Pa e aña aki caba Departamento di Agricultura, Cria y Pesca (DLVV) a ofrece conseho encuanto Pispis, Musca di Fruta di Mediterraneo y Antracnosis. Ultimo tempo DLVV tin e idea di nota matanan cu nan foyo ta bira geel cu por ta un indicacion di Xylela y a obtene e aviso di Curaçao cu a constata un spitelbug pero no por a haya confirmacion di nan presencia na Aruba. Tal señalnan tambe por aparece abou presencia di acaronan. Por medio di DLVV su asociacion cu CPHD, DLVV a haya recomendacion pa Tuta absoluta, e Tomato Fruit Borer, tambe constata na Sur America, pa tira bista ariba e Citrus Leprosis Virus y a sigui un workshop digital con pa identifica Citrus Canker. Alaves tambe DLVV a atende un workshop encuanto Xylela fastidiosa y Fusarium oxysporum cubense Tropical Race 4 (FocTR4) pasobra segun CPHD a constata presencia di FocTR4 na Guajira, Colombia. Esakinan ta pestenan cu CPHD ta haya di importancia pa e region, mira www.cphdforum.org.  Por medio di e preclearance Aruba ta haci substancial tambe pa evita cu pestenan ta pasa pa Merca cu Aruba door cu e Custom Service di Merca ta inspecciona ariba esaki y ta ehecuta e campaña di Don’t Pack a Pest. Un programa di Merca pa conscientisa su habitantenan pa evita hiba material organico cu por ta pesta pa Merca. Pa mas informacion interesadonan por informa cu DLVV por medio di number di telefoon 5858102 of email na [email protected].