Entrega di un cuadra di Garibaldi Helder na Archivo Nacional Aruba

Dialuna 25 di maart 2019 Archivo Nacional tabata tin e placer y honor di ricibi un cuadra di e icono di Rancho y di Playa den su tempo, esta di Garibaldi Cephas Helder (q.e.p.d).

Garibaldi Helder, conoci como “Ba”, a nace riba 18 di september 1861, e tempo ey como catibo ainda. Dos aña despues, riba 1 di juli 1863, cu abolicion di sclavitud den henter teritorio Hulandes, Garibaldi tabata un di catibonan mas jong cu a bira liber.

Garibaldi a lanta y crece den bario di Rancho na Playa, y segun Wim Lampe, den su buki ta describi “Ba” como un figura markante den Playa, y kende tabata wordo considera como e Cacique di Rancho.

 “Ba” tabata conoci como un anunciador, kende ta cana cu un bel den cayanan di Oranjestad pa anuncia vindishi di buriconan, confisca dor di polis y cu nan doñonan no a bin reclama nan. Tambe e tabata un cartero/postbode, kende tabata parti carta den Oranjestad. Segun Wim Lampe, tabata un persona hopi confiabel y punctual, percurando pa e cartanan yega na tempo na nan destino. Pa e trabou aki gobierno tabata pag’e un salario chikito.

Tambe “Ba” tabata presente den waf na momento cu barconan ta yega of ta sali, di e forma ey yuda cu transportacion di carga e.o. riba su garetia.

Den otro relatonan na archivo nos por a topa cu testimonio di sr. Dooi Dañe (q.e.p.d.) kende ta menciona cu den tempo di yobida fuerte  “Ba” Helder tabata para na canto di Rooi Manonchi, riba e caminda di Playa pa Santa Cruz, specialmente pa e carga e hendenan muhernan cu mester cruza e rooi bay otro banda. “Ba” Helder ta conoci pa su postura halto, y segun anotacion di sr. Roy Richardson (q.e.p.d.) riba e cuadra entrega, e lo tabata tin un haltura di 2.05 meter. For di otro fuente ta mustra cu en berdad Ba tabata un homber grandi y fuerte, pero cu tabata un di personanan hopi aprecia y stima den Playa. Asina e dentista sr. Dolfi Oduber (q.e.p.d.) tabata tin potret grandi di Ba pinta na su cas, mustrando asina e aprecio pa e personahe aki. Garibaldi Helder a fayece riba 9 di april 1939, pues casi 80 aña pasa, ora cu un truck a alcansa na momento cu e tabata tumando su siesta riba e pleinchi den e bario di Rancho, unda awe tin Aruba Trading Company den Weststraat.

Na 2008 den exposicion titula Exposicion Herencia di Sclavitud Aruba, a colga dos cuadra di Garibaldi Helder den e exposicion, pinta for di e unico potret conoci di dje. Cuadranan pinta for di man di Roy Richardson, kende ta un bisanieto di Garibaldi Helder. Un di cuadranan, por cierto e ultimo cuadra cu Roy a pinta prome cu el a fayece na 2006, el a regala na sra. Ruby Wilson Lyskowinsky (q.e.p.d.) riba 12 di maart 2006. Ruby ta yiu di sra. Margot Helder Wilson Kelkboom y nieta tambe di Garibaldi Helder.

Pues e cuadra cu a keda entrega awe, na 2008, a bolbe Aruba bek pa un rato y djey bolbe wordo manda Merca pa Ruby. Un di e deseonan di Ruby tabata pa cu despues di su fayecimento, e cuadra aki bolbe bek Aruba y regale na pueblo di Aruba. Esaki a sosode riba 25 di maart ultimo, na Archivo Nacional, dor di yiu di Ruby, sra. Deabora Reynolds, y rumannan di Ruby, esta sres. Ronald Wilson y Ronald Kelkboom, kendenan a entrega e cuadra na hefe di Archivo Nacional, sr. Raymond Hernandez.

Despues di a duna un relato cortico di kende ta “Ba” Helder, Raymond Hernandez a mustra riba e hecho cu esaki ta di dos pida herencia di famia Helder cu ta wordo entrega na Archivo Nacional. E prome tabata trata di e unico carta di libertad cu nos tin te ainda na Aruba y cu ta pertenece na sra. Anna Stacia Helder (q.e.p.d.) kende riba 1 di juni 1863 a haya su libertad na momento cu sclavitud a wordo aboli den e colonianan Hulandes.  Anna Stacia Helder ta tanta di Garibaldi “Ba” Helder y como mucha muher di 11 aña a haya su libertad for di sclavitud na Aruba. E vrijbrief di Anna Stacia Helder ta un obsekio di señora Benita Davelaar-Helder na Archivo Nacional Aruba algun aña atras. Señora Helder a hereda e documento valioso aki di su tata Rafael Helder (1911-1997). Rafael Helder na su turno a hereda e carta di libertad di su tata Nicasio Helder (1879-1967), un sobrino di Anna Stacia Helder. Archivo Nacional ta manda un gradicimento grandi den nomber di pueblo di Aruba na famia di sra. Ruby Lyskowinsky pa e bunita gesto aki y mescos na henter e famia succesor di e Garibaldi “Ba” Helder pa nan presencia na momento di e acto bunita aki. Y di biaha Archivo Nacional Aruba kier a recorda tur esnan cu tin cualkier documento of otro tipo di materialnan manera potret, etc. cu tin vinculo cu nos famianan y historia di nos pais, cu nan ta mas cu bonbini pa entrega esakinan na Archivo of permiti nos haya un copia digital.