Carlos Guiamo (RAIZ): E importancia di bo voto relaciona cu COHO y e Landspakket

Contrario na loke hopi ta asumi, COHO no ta un ‘done deal’ y e Landspakket por wordo termina na diferente manera. E acuerdo y negociacion entre gobierno di Aruba y gobierno di Hulanda ta trata aspectonan democratico y legal, pero tambe ta tuma luga bou di un presion pa motibo di nos situacion financiero cu tawata malo caba y a bira pio durante e pandemia di covid-19. E acuerdo por tin beneficionan y consecuencianan pa’bo como ciudadano. Cu e articulo aki mi kier splica e impacto di bo voto y pakico e siguiente gobernacion y constelacion di Parlamento lo ta crucial pa loke ta trata COHO y e Landspakket. 

COHO

Caribisch orgaan voor hervorming en herstel (COHO) ta e instancia cu lo mester bay vigila y yuda gobierno di Aruba ehecuta reformanan poni den e Landspakket. COHO no ta un realidad te ainda. E ley di reino cu mester regla su institucion y su poder/autoridadnan ta den su proceso legislativo. A base di e conseho pisa di Raad van State van het Koninkrijk, y conseho di nos Raad van Advies, ta na su luga pa cambionan substancial wordo haci den e concepto di ley. Ta keda na e siguiente gobernacion y Parlamento pa sigui cu e tratamento y negociacion den e proceso legislativo. 

Accountability

Den tur e negociacionnan entre gobiernonan di Aruba y Hulanda, hopi ta lubida riba esun cu mester beneficia di e negociacionnan: abo como ciudadano. Esaki ta trece algun punto importante pa tene na cuenta. 

Ora un minister di Aruba tuma un decision, afectando ciudadanonan, e tin cu duna cuenta na Parlamento, e representantenan di Pueblo. Ciudadanonan tambe por vota ora di eleccion y asina ‘husga’ e decisionnan cu ministernan y parlamentarionan a tuma. Esaki ta parti di accountability, un aspecto basico di un democracia. A pesar cu nos sistema democratico no ta funciona debidamente (wak nos plan pa un Democracia Nobo pa Aruba riba DemocraciaNobo.com), nos tin un cierto nivel di accountability. 

Loke no lo ta corecto, ta si un minister of secretario di estado di Hulanda tuma of forsa un decision pa Aruba, cu ta afecta abo, mientras e no ta duna cuenta na nos Parlamento y ningun ciudadano di Aruba, den ningun forma. Aki bo por haya e situacion cu un decision ta wordo tuma na Den Haag, e decision ta resulta negativo den practica, ciudadanonan ta reclama nos ministernan, pero nos ministernan ta bisa cu no ta nan decision, mientras e mandatario di Hulanda cu a tuma e decision no lo duna ningun tipo di cuenta na e ciudadanonan di Aruba cu ta wordo afecta. Tambe tene na cuenta cu bo no por goberna Aruba for di Den Haag. Mandatarionan cu ta tuma decisionnan pa Aruba y cu mester carga e responabilidad pa su efectonan, mester ta aki na Aruba, conoce e contexto y circunstancianan di Aruba, conoce nos pueblo, y sa cu loke ta funciona na un otro pais cu tur su diferencianan, no necesariamente lo funciona bon pa nos na Aruba. 

Esaki ta significa cu e poder y autoridadnan cu COHO lo haya a base di e ley di reino mester cuadra cu e derechonan democratico di’bo como ciudadano. E siguiente gobernacion y constelacion di Parlamento tin e tarea pa vigila y negocia pa percura pa esaki.

Landspakket

E Landspakket ta parti di un acuerdo firma entre gobierno di Aruba y gobierno di Hulanda cu ta contene puntonan di reforma pa un cantidad di area di gobernacion (finansas, aparato gubernamental, impuesto, sector financiero, economia, cuido, enseñansa, estado di derecho). Cierto punto di reforma ta describi breve, otronan mas specifico, y tambe tin puntonan cu ta cuminsa cu un investigacion, pa despues un decision wordo tuma. E ehecucion y implementacion di e Landspakket ta algo cu mester wordo prepara, negocia y palabra periodicamente den uitvoeringsagenda’s. E implementacion di un punto den e Landspakket por tuma diferente forma, of kisas no tuma luga mes. Por ehempel, aumento di edad di pensioen, dollarisacion, nivel (porcentahe) di impuesto, etc. Esaki ta significa cu e siguiente gobernacion tin e tarea di continuamente traha y negocia cu (representantenan di) gobierno Hulandes. Tambe ta importante pa nos tin un Parlamento cu ta vigila y yuda ‘stuur’ henter e proceso, teniendo ministernan accountable pa acuerdonan, maneho y ehecucion. 

Terminacion

Parti di e acuerdo entre gobierno di Aruba y gobierno di Hulanda ta cu si e ley di reino di COHO no materialisa (no wordo aproba den Tweede Kamer, despues Eerste Kamer, y ratifica), e acuerdo incluyendo e Landspakket ta termina automaticamente. Esnan cu a sigui e trayecto di e ley di reino pa un geschillenregeling lo sa cu esaki ta un posibilidad real, especialmente si gobierno Hulandes no tene suficiente cuenta cu e punto di bista di Aruba, Corsou y Sint Maarten. E acuerdo tambe ta termina automaticamente si gobierno di Aruba informa gobierno di reino (Hulanda) cu no tin consensus mas pa e ley. Parlamento di Aruba tambe por tin un rol den e terminacion aki. Naturalmente cualkier Gobierno y Parlamento lo mester tene e posibel consecuencianan (financiero) di termina e acuerdo hopi bon na cuenta. 

Y ainda tin e negociacion y concepto di ley pa un Rijkswet Aruba financieel toezicht, e ehecucionnan cu ya caba ta tumando luga hunto cu e Tijdelijke werkorganisatie (‘COHO preliminario’), y e consecuencianan di e ‘leverage’ di liquiditeitssteun cada kwartaal, cu mi no lo elabora riba nan den e articulo aki, pero cada uno ta relevante pa un siguiente gobernacion y Parlamento.

RAIZ

Cu e puntonan menciona akiriba mi kier mustra abo como votado riba e importancia di bo voto relaciona cu e posibel leynan di reino y reformanan a base di e Landspakket. Tambe mi kier sigura’bo cu RAIZ tin e seriedad, boluntad, capacidad y experiencia pa asumi un rol significativo no solamente den e negocacionnan riba COHO, Landspakket y RAFT, pero tambe den e posibel implementacion y ehecucion durante e añanan nos dilanti, teniendo na cuenta bo derechonan y e interes general di Aruba.

Puntonan di salida

  • Ban cuminsa na nos mes. Nos sistema democratico a demostra di tin conflicto di interes y un falta di checks and balances. Esaki a afecta e calidad di gobernacion pa decadanan caba. RAIZ tin un plan pa un Democracia Nobo pa Aruba (DemocraciaNobo.com). Nos tin cu pone e prioridadnan unda nan mester ta y crea un balansa entre prosperidad (welvaart) y bienestar (welzijn). Nos mester di un maneho financiero responsabel y un economia prospero pa por inverti den e bienestar di nos ciudadanonan (enseñansa, cuido, calidad di bida).
  • Cuminsando na nos mes tambe lo yuda crea mas confiansa den e relacion cu gobierno di Hulanda. RAIZ lo duna di su banda pa crea mas confiansa y yega na miho comprondemento cu Hulanda. E diferencia di cultura y mentalidad entre Aruba y Hulanda sa crea desacuerdonan innecesario cu despues ta escala. Esaki ta contraproductivo pa ambos pais. Aruba y Hulanda mester haci mas esfuerso pa compronde otro. Gobierno Hulandes lo mester compronde cu ora RAIZ no bay di acuerdo cu un proposicion, no lo ta pa ‘get away’ cu algo, pero lo ta pa defende e interes y derechonan (democratico) di nos ciudadanonan. Di nos banda, nos no tin cu asumi cu ora gobierno Hulandes propone algo cu nos no ta di acuerdo cune, cu mester tin un mal intencion su tras. Escalacionnan innecesario lo mester wordo preveni mastanto posibel. 
  • E meta di e negociacionnan y colaboracion mester ta pa yega na acuerdonan husto y resultadonan positivo. Esaki kiermen cu ta respeta e derechonan y bienestar di e ciudadano di Aruba, y cu e siguransanan pa gobierno Hulandes ta rasonabel y proporcional.

Conta riba RAIZ pa defende bo interesnan, pa hiba un maneho responsabel, y pa reconoce y crea oportunidadnan nobo pa Aruba. 

Carlos Guiamo