Malesanan di curason ta importante pa preveni

Durante conferencia di prensa di Salubridad Publico, cu tin como tema e siman aki di diabetes y malesanan di curason, dr. Sharline Vis a papia di daño di arterianan chikito di nos curpa.

Arterianan cu ta bay pa nos wowo, esta e retina di nos wowo  y tambe filter di e riñon. Ta hopi importante pa trata e diabetes na tempo pa no bin daño na e arterianan importante aki.

Ta hopi conoci cu hendenan cu ta diabetico ta desaroya inflamacion parti paden di e arterianan. E ora e ta forma un plak, manera un cuki cu ta yama arterosclerose. Esey ta e arterianan grandi ta haya esaki. E arteria poco poco ta dal cera. E ta obstrui tiki tiki y rond di e edad 50 pa 60 aña, e arteria por ta ta mustra arteria di 80 aña. Si e arterianan ta obstrui y cera, bo por haya un infarto. Esey ta un infarto di curason, ora e arteria coronario, esta e arterianan cu ta abastece oxigeno y nutriente pa e curason, ora nan obstrui y cera full, pida di e musculo di e curason no ta haya oxigeno y e ora ey ta bin un infarto.

Si ta arterianan cu ta haya daño y cu ta abastece e celebro di oxigeno y nutriente, e ora ta papia di un stroke. Un stroke ta falta di oxigeno na un pida di e celebro. E ora ey loke ta pasa ta cu e pida celebro ey no ta funciona y e no por duna informacion na por ehempel musculonan of organonan di e curpa. Bo por haya un paralisis di un banda di e curpa, of di e musculonan di e cara of por bin un problema cu e habla, esta e hende no ta papia bon mas. Of cu no por forma palabra adecuadamente. Esakinan ta di e malesanan cu ta importante pa preveni, pasobra asina bo haya un malesa asina, e calidad di bida ta sufri hopi. No di e persona solamente cu a haya e dañonan aki di salud, sino tambe di e famianan cu ta encarga cu e cuido di un persona cu por menos.

Dr. Sharline Vis ta splica cu ta bon pa informa hende pa asina preveni malesanan cardiovascular. E malesanan cardiovascular cu nos ta mira mas hopi aki na Aruba, ta infarto di curason, stroke, cu hendenan ta haya un infarto di arteria di celebro, pero tambe ta wak hopi hende cu problemanan vascular di e arterianan grandi cu ta bay pa e pianan.

Esey ta haci cu e circulacion di e pianan ta menos bon y asina ey por haya problemanan y si ta den combinacion cu un sucu mal controla, por haya problema di herida na pia, heridanan cu ta bin di un blaar, of di un huña cu a crece malo den e cuero. E ora ey heridanan ey ta cura menos bon y por duna heridanan cu ta infecta. Si e arterianan aki ta bira cada biaha mas malo, e ora esey por tin como consecuencia cu tin biaha bo no por salba un tenchi, of tin biaha mester amputa un pida di e pia. Esakinan ta cosnan cu ta bon pa nos preveni. Ta bon pa nos traha riba nan door di haci cambionan den e comportacion di nos hendenan. No solamente tin cu focus riba hende grandi cu ta malo caba. Tin cu focus riba nos muchanan. Diabetes, vooral diabetes tipo II, cu tin un relacion grandi cu e estilo di bida y cu obesidad, ta wak cu cerca nos muchanan caba, e diabetes tipo II ta manifesta su mes mas y mas tempran. Mas tempran e diabetes aki manifesta, y mas tempran complicacionnan bin, ta haya nos a lo largo cu un problema di salud di nos poblacion hopi grandi.

Dr. Vis a menciona tambe di malesanan di arteria chikito, cual ta yama malesanan microvascular. E complicacionnan manera retinopatia y nefropatia, esakinan ta complicacionnan den e wowo, den e retina di e wowo y e retina di e riñon. Esakinan ta malesanan cu ta bin door di un sucu y malesanan cardiovascular mal controla. Otro factornan di riesgo ta colesterol halto, presion halto. Si bo no trata esakinan y bin e problemanan di arteria chikitonan aki, a lo largo, bo por haya cu e riñon no ta filter bon, of cu e wowo patras ta bin oedeem, esta arterianan ta saca voch. E ora ey e wowo no por wak bon mas.

Por a tuma nota cu tin hopi hoben cu ta haya infarto di curason of stroke celebral. Esaki por tin di haber berdad cu presion halto, colesterol halto y sucu halto, esta diabetes cu no ta detecta na tempo y cu no a wordo trata na tempo.

E dañonan di arteria ta bin mas tempran y si ta arterianan importante manera e arteria coronario of e arterianan cu ta bay pa e celebro, e ora ey bo ta haya cu por bin un problema di salud cu eigenlijk bo ta wak na edad grandi, bo ta wak’e na edad hoben.

 

Stress

Stress ta un di e causantenan di problemanan di salud y problemanan cardiovascular tambe. Ora di stress halto, ta bin cambio den nos hormoonnan. Nos ta produci tambe un stresshormoon adrenaline, cu tambe ta duna problemanan hunto cu insulina cu ta abao y otro hormoonnan, ta duna cambio den nos arterianan. Stress ta un factor di riesgo cu tambe ta importante pa siña deal cun’e. Tin biaha bo ta bisa con pa haci e cambionan aki, con pa bin cu e cambionan den bo bida. E prome stap ta pa mira cu tin un problema. Ripara cu tin un problema di salud, tin stress, tin colesterol halto, tin presion halto. Ora bo ta reconoce cu ta un problema grandi tin y e factornan aki mester cambia. E ora ey numa por bin e cambio. E cambio no por bin ora cu un dokter ta bisa bo tin cu cambi’e bo ta haci’e. E mester bin di paden. Cu bo mes kier haci e cambio. E ora e tin hopi manera pa bin na e cambionan. Dr. Vis a splica cu dokternan ta dispuesto pa sinta cu e pashent y mira e pasonan cu por tuma.

Na oficina di dokternan di cas, tin un POH ta traha, kendenan ta entrena pa yuda hende bin cu cambio. Tin biaha un cambio chikito ta nifica hopi. Ta dispuesto pa sinta y guia nos hendenan.