Armand Hessels: E pakico pais sa faya

Den e buki mundialmente famoso y hopi cita ‘Why nations fail’ di dos profesor renombra na Universidad di Harvard, un di e conclusionnan mas importante ta cu na hopi pais/isla un elite chikito no solamente a asumi e papel di e ex-colonisado, pero a pone su mañan pio ainda den practica.

A concentra e poder politico den un grupito di famia y hende di confiansa mientras a otorga e poder economico na un grupo chikito di ‘friends & family’. Esnan cu e poder politico y economico ta purba consolida nan poder di tur manera. E pregunta ta si esaki ta conta pa Aruba tambe.

Gobernacion colonial

Aruba ta cumpli cu e prome caracteristica, esta cu ta trata di un ex-colonia cu, despues cu e colonisado a bay, a keda goberna pa un grupito relativamente intimo di politico. Asina ta conoci cu specialmente e dos partidonan mas grandi ya caba pa varios decada ta bou di liderazgo di hende for di e mesun famianan. Tata, tio, ruman homber, ruman muhe, primo y prima, sobrino y sobrina consecutivamente a lidera e partidonan ey. No solamente paden di, pero tambe entre e partidonan. Esaki ta e caso te dia di awe. Pero e poder economico tambe ta keda concentra den un grupito chikito. Pa medio di patronahe politico sa nombra ‘hende di partido’ den henter e aparato gubernamental y empresa di gobierno, locual ta garantisa ‘influencia politico y cooperacion’. Otorgamento di tereno na hende ayega di partido ta percura pa loyalidad, mientras cu esaki (den combinashon cu otorgamento di proyecto fuera di e reglanan legal) por nifica un fuente importante di enrikecimente di gobernante y partido. Cu otro palabra, den e aspectonan aki Aruba tambe ta cumpli den tur sentido na e imagen cu e dos cientificonan a describi.

Desigualdad

Un consecuencia importante di e gobernacion colonial aki cu a tuma over y a sigui ‘desaroya’ mas ainda, ta un desigualdad creciente entre e elite politico y economico di un banda, y pueblo di otro banda. Pa hopi tempo e desigualdad no tawata dje grandi ey na Aruba. Sigur den comparacion cu e diferencianan (hopi) mas grandi den otro pais den e region di Caribe. Esey mas bien tawata consecuencia di e prosperidad grandi cu e refineria a trece pa nos isla na comienso di siglo pasa, sigui despues pa e ausencia casi completo di desempleo pa motibo di e industria turistico floreciente. Pero e sueldonan relativamente abou den e industria masal aki si a conduci na diferencia mas grandi den e nivel di prosperidad. For di analisis di Censo y Departamento di Asunto Social, ya caba for di basta aña pasa por a saca e conclusion cu e desigualdad ta creciendo: awor Aruba ta pertenece na e paisnan den e region di Caribe cu e desigualdad mas grandi den entrada. Mas di 20% di famia ta biba bou di e nivel di pobresa. E consciencia creciente di ciudadano tocante e inhusticia aki, entre otro pa medio di e medianan social, ta un motibo importante cu e resistencia contra e situacion aki ta creciendo. E impresion cu ‘politica’ ta abusa di su posicion y ta enfoca mas bien riba enrikecimento propio, ta causa cada bes menos aceptacion den pueblo.

Autonomia

En general, prosperidad na pais cu a independisa di nan ex-colonisado ta (hopi) mas abou cu pais/isla cu, mescos cu Aruba, a mantene un laso ainda. Pais independiente mester percura pa nan mes y no ta haya ‘coreccion’ si ‘politica’ (hunto cu aliado) ta plunder e pais. Generalmente e pueblo ta biba den (hopi) pobresa. Di otro banda, pais cu ainda ta cay bou di ‘supervision’ di nan ex-colonisado, den varios sentido por conta riba sosten den tempo dificil y tambe riba algun coreccion si gobernacion ta causa demasiado desaster. Na Aruba esey a tuma luga entre otro na 2014. Pa fayo menos serio ‘politica’ te defende su mes cu e supuesto lema di autonomia: “Nos mes por y nos no ta permiti metemento”! Esaki ta un manera hopi efectivo tambe pa mantene eventual crimen di parti di gobernante for di e bista publico y investigativo, specialmente di parti di e partner mas grandi den Reino

Realidad

E falta di atencion/capacidad di gobierno consecutivo pa tereno importante di maneho a causa deficiencia grandi na tur parti. Enseñansa, infrastructura, siguridad (p.e. bombero), cuido social, etc. ta sclama masha tempo caba pa invercion pa ‘mantencion’ y desaroyo. Di e manera aki ‘politica’ a prueba di no ta prepara (ainda) pa e exigencianan di ‘autonomia’. Esaki ta bon conoci cerca esun cu como unico ta dispuesto y capas pa yuda Aruba riba escala grandi y durante hopi tempo pa vence e crisis di Covid y e consecuencianan serio di mal gobernacion. Pa un tempo limita lo pone ‘autonomia’ riba un ‘velocidad’ mas trankil pa evita cu Aruba tambe lo cay den e fila di pais cu a faya. E reformacionnan grandi cu mester entama en berdad lo ta un menasa grandi pa e elite politico, pero lo por tin efecto hopi positivo pa comunidad di Aruba!