Violencia – Esclavitud y discriminacion

Violencia, esclavitud y discriminacion ta existi hopi siglo caba. Miho bisa, desde cu e ser humano a cuminsa pobla nos tera. “E testament bieu ta yen di violencia, pero mi ta menciona un cu a yama mi atencion como cu e tin di haber cu mi estudio/investigacion tocante violencia contra hende muhe”, asina Lily Marval a duna di conoce den su articulo. Esaki bo por lesa den e buki di Huesnan y ta trata di violencia y intencion di violacion di un Levitico, cu pa salba su mes ta entrega su concubina na e grupo di homber cu tabata buscando e Levitico, di e tribu di Levi, pa viol’e. E ta hasta bisa nan “bay cu ne y haci loke boso kier cune”. Y esey e grupo di homber a haci, loke awe nos ta yama “gangrape” y nan a laga e muhe casi morto dilanti di e cas unda su pareha tabata hospeda. Mi no ta cont’e tur pasobra e ta basta largo. Por fabor, busk’e y les’e. 

Historia ta conta nos di esclavitud na e palacionan Romano y Griego y abuso fisico y sexual tanto contra hoben, hende muhe y hende homber. Especialmente abuso sexual ta muestra di poder riba otro ser humano cu ta ser considera inferior. Den siglo medio of edad media, violacion tabata un castigo di guera y e pueblonan conkista tabata ser viola of uza como catibo. Pa hopi siglo violencia a domina e scenario. Ken no ta corda Rey Arturo y e cabayeronan di mesa rondo? Tur hende tabata considera nan como heroe. Ken no a tende di Robin Hood y El Zorro cu tabata defende hende pober contra e malbadonan cu tabata oprimi e pueblo.

Y pa hacie mas bunita: bo a yega di wak peliculanan di Walt Disney manera Sneeuwwitje (Blanca Nieves) y The Beauty and the Beast? Bo a yega di ripara cu ta trata di un “pelea” entre e hende bon y e hende malo? Y si no tabatin heks (bruha) den e storia, lo bo no a gusta e storia pasobra e storia lo tabata laf! Di e manera aki nos a siña cu e bon ta triunfa y e malo ta ser castiga of mata.Den bida real e realidad di e oppression y violencia contra e pueblo tabata hopi mas cruel. 

Den Testament Nobo ta aparece un homber yama Hesus, yui di Dios, manda pa Dios pa salba mundo. En realidad Hesus ta rebeldia contra e PODER di Roma cu tabata goberna henter Pueblo Hudiu y otro pueblonan den su alrededor. Pero Hesus tabata expresa su disgusto na un forma pacifico dor di predica cu nos mester stima otro manera Tata Celestial ta stima nos y hasta stima nos enemigo. Pakico anto un homber manera Hesus cu tabata sana enfermonan y hasta lanta hende for di morto, a ser mata di un manera asina cruel??

Aha, pasobra El a critica su propio sacerdotenan (lesa e parabola di e Bon Samaritano) y El a yama e Sumo Sacerdote Kaifas un corupto. Boso ta reconoce e palabra ey? Kaifas a cuminsa haya miedo di Hesus pasobra hopi hende tabata sigui Hesus y Kaifas a haya e pensamento cu Cristo por a forma un grupo di hende asina grandi cu no solamente por a core cune pero hasta cu e representantenan di e poder di Roma, e Cesar y e Gobernador. Dus el a traha su plan pa kita Hesus for di caminda y como e Hudiunan NO tabatin ningun autoridad politico, Kaifas mester a acudi cerca e Romanonan pa captura Hesus y conden’e. Pa e haya hende pa grita pa crucifica Hesus el a paga un grupo di hendenan Hudiu pa pidi Pilato pa crucifica Hesus. Ta zona conoci? E resto di e storia ey nos tur sa.

Ban tira un bista riba Merca. Un grupo di habitantenan di Europa, especialmente Inglaterra a cuminsa emigra pa e colonia di Inglatera cu awe nos conoce como Estadonan Uni di America. Exactamente, e gran Pais yama ‘United States of America’ tabata un tempo un colonia di Inglatera. E emigrantenan aki, yama ‘The founding Fathers’, a establece nan mes na e parti di e costa oriental y poco poco a cuminsa actua independientemente di Inglatera. Ora Inglatera a dicta cu tur comercio haci dor di e grupo aki, mester a pasa prome via Inglatera, un grupo di comerciante a protesta contra esaki y a prefera di tira e saconan di blachi di te den laman: e asina yama Boston Tea Party. Nan a cuminsa lucha pa nan independencia, bou liderazgo di George Washington y nan mes a declara nan mes independiente na 1776.

No lubida cu ora nan a cuminsa apodera di e teranan na Merca, nan a discrimina y pusha e Indjannan Nativo den “Reservations”, areanan reduci y reserva pa obliga e diferente tribunan Indjan pa nan biba eynan. Te dia di awe e Indjannan, nan ta yama nan mes e ‘Native Americans’, e Nativonan, pasobra nan ta e berdadero propietario di e teranan ey. Nan ta sigui cultiva nan idioma, cultura y artesania pa no perde nan propio identidad. Y nos por a lesa con nan a protesta contra pasamento di tubonan grandi pa transporta petroli riba terenonan cu pa e tribunan Indjan ta sagrado. 

Nos tur a yega di tende di e conkista di paisnan Centro y Sur-Americano pa e Spañonan y Portuguesnan. Y tambe di conkista di paisnan manera India pa e Inglesnan, conkista di Sur-Africa y di Indonesia pa e Hulandesnan. Y pa nos NO lubida Aruba, Corsou, Boneiro, Saba, Sint Maarten y Sint Eustatius. Na Corsou, Tula, un esclavo, a lanta pa su derechonan y el a ser tortura y mata. Na 1863 esclavitud a ser aboli riba papel pa Antia Hulandes. Di tur e paisnan conkista nan a horta especienan, mineralnan, sucu, salu, oro, plata, diamante, catuna, piesanan di arte. Demasiado pa por menciona tur. Como e conkistadornan no a haya gran cos riba nos islanan, cu awe ta carga e nomber di Islanan Hulandes, nos islanan a ser batisa cu e nomber di “Islanan inutil’.

Nos tur conoce con e nativonan di e continente Africano a ser secuestra for di nan pais y nan famia, bati, maltrata y negocia cu doñonan di plantacionnan na Brasil, Surnam, Corsou, Cuba y Merca. Nos tur conoce e horornan cu a ser cometi contra e hendenan aki pa e hende Blanco por a sigui abusa di nan pa nan bira rico. Aki nos ta papiando di secuestro, traficacion di hende, tortura di hende basa riba discriminacion.

Kico ta pasando na Merca awor? Maske e constitucion di Merca ta menciona cu tur hende naci riba su teritorio ta igual y tin e mesun derecho, den practica esaki nunca tabata e realidad. E autor di proclamacion di independencia y di e constitucion di Merca, Thomas Jefferson, tabatin un concubina color scur, scondi, cu ken el a haya varios yui. Martin Luther King, un predicado Cristian, a protesta pacificamente, sin violencia contra e discriminacion aki. Den su famoso discurso “I have a dream” e ta conta di su soño unda cu tur hende di tur color ta sinta hunto manera ruman y ta Respeta otro. E tabata pidi pa DERECHONAN IGUAL (Equal Rights). Nan a batie, scupi den su cara, y secuestr’e pa spant’e.

Kende tabata causa e terror aki? E asina yama KUKUXKLAN. Kende tabata nan miembronan? E obreronan blanco sin of di poco educacion bou liderazgo di polis y hefenen di polis. Pesey nan tabata tapa cara. Ora bo wak e pelicula di e marcha na Washington bo ta wak dr.Martin Luther King ta cana adilanti brasa cu mas di e lidernan di su movimento. Den e filanan cu ta sigui tin hopi representantenan di iglesianan di tur colo, di tur nominacion y religiosonan catolico. Presidente John F.Kennedy, e prome y te awor e unico presidente catolico di Merca, tabata apoya e pensamento de MLKing. Aki bo ta ripara cu MLKing tabata haya forza y poder, dus no tabata keda su contricantenan otro cos cu mat’e. Y mata tambe JFKennedy y su ruman homber Robert Kennedy. Maske cu e hendenan di color a haya despues mas derecho y mas chens di studia, tog e discriminacion a keda reina.

Semper tabatin un lider cu tabata lanta contra e abusonan aki. Dalai Lama, na Tibet; Mahatma Ghandi na India contra Inglatera, MLKing, contra racismo y discriminacion contra hende colo scur, Nelson Mandela contra ‘apartheid’ y Malala, un mucha muhe di 14 aña cu a pidi pa mucha muhernan haya permiso pa bay scol. Ripara tambe cu tur e personanan aki a hiba un lucha sin violencia. Algun a ser mata. Malala a ricibi un bala na su cabes. El a scapa milagrosamente y ta biba na Merca unda e ta sigui lucha pa respeta tur hende, tolerancia y derechonan igual, especialmente pa hende muhe. El a haya e Premio Nobel di Paz. Cu e premio aki el a haya un suma di placa cuantioso. El a dicidi di uza e placa ey pa laga traha scolnan na Palestina. Mi ta menciona aspectonan di e personanan aki cu ta caracterisa nan: Spiritualidad, tolerancia, personanan pacifico, respetuoso, no materialista, no egoista y cu un moral halto.

Porfin na 2008 un homber di colo a ser elegi como Presidente di Merca. Un homber cu un nomber straño: Barack Obama. Un nomber original di Kenya. Un homber di raza mixto, mama Mericano y blanco, tata colo scur y di Kenya. Nos por corda con personanan importante y famoso di colo scur, manera Ophra Winfrey y Jesse Jackson  tabata yora publicamente ora Obama a ser elegi. Nan a considera esaki un Milager! Un homber cu un carisma enorme, senciyo, studia, sin pretencion, cu a pone su hendenan di seguridad sufri pasobra e tabata sali na pia pa cuminda e pueblo sin distinction di colo. Un primera dama bon studia, cu un diploma di ley obteni na e famoso Universidad di Harvard.

Michelle Obama a cuminsa cu un programa di nutricion contra obesidad y diabetis. El a encurasha mucha muhenan pa studia. Barack y Michelle a duna un ehempel di un pareha uni pa amor, semper man teni, semper cu un mirada di amor pa otro. Hopi hende a pidi Michelle Obama pa core pa ser eligi como presidente di Merca. Mientras hendenan racista a yam’e :”an ape on high heels”, un macaco riba hilchi halto. E no a zundra bek. El a dal nan bek cu e frase “when they go low”, we go high”, ora nan rebaha nan mes, anos ta alza nos mes! Cua ta e les pa siña? Cu NO ta bo beyeza exterior sino bo beyeza interior ta esun cu ta conta! Unda e prome dama actual Melania Trump a keda? Bo no ta wak e y menos scuch’e. E no tin Nada di bisa. Famia Obama tabata trata hendenan cu tabata sirbi nan na e Casa Blanco, manera famia. Y e fotografo oficial a saca un buki di portretnan di e Presidente cu a conmove henter mundo!

Esta un diferencia grandi ora Trump a ser eligi como presidente. Un homber cu un pasado NO di gaba y cu tabatin relacion cu un ‘pornostar’, un actris di peliculanan porno. Un hende cu ta papia di un manera inmoral di hende muhe. Un hende cu a duda cu Presidente Obama lo a nace na Merca. Cua tabata e mensahe tras di esaki? Mi opinion: ki mishi un hende di colo scur ta Presidente di Merca y biba den Cas Blanco? E nomber di e ‘White House’ bo por interpret’e di dos manera!! Ripara con e ta trata e periodistanan colo scur of di otro pais manera China. Pone atencion na e foutnan grandi cu e ta comete ora e bay bishita otro dignatarionan. Y ta bisto pa TUR hende cu e relacion entre e y su casa NO ta nada amoroso. Ki contraste cu e ehempel cu Barack y Michelle Obama a duna! Awor aki Trump ta ser critica pa hendenan di su propio Partido. Hopi comediante y criticonan ta haci bofon di e hecho cu e no por pronuncia cierto palabranan bon. Publicamente ex-general y Ministro di Estado Collin Powell, y un di su conseheronan mas halto, John Bolton, a bisa cu e NO ta sirbi pa ta Presidente di e pais mas importante na y pa Mundo. Esta un berguensa, mientras e ta sigui gaba su mes y bisa cu ta e MIHO presidente cu Merca a yega di tin.

Boso por compronde cu e RABIA cu ta biba bou di e población di colo, asina yama Afro-Americans ta lanta y ta hiba nan pa protesta. Den e clase di protestanan aki, otro gruponan cu otro agenda, ta aprobecha pa destrui y horta, cu e meta pa destabilisa e gobierno y pa hacie mas dificil pa goberna.Trump ta defende su mes bisando cu ora Obama tabata na mando “shootings’, tiramento inespera a tuma luga y hopi hende inocente a ser mata. Esey ta berdad. Pero e NO tabata un accion contra Obama. Specialmente hobennan cu a ser maltrata of ta victima di ‘bullying’ a comete e ‘shootings den desesperacion y den rabia cu loke a pasa cu nan. Personanan mentalmente inestabel cu un rabia grandi den nan curpa cu kier tuma venganza. Mayoria di bes, nan ta mata nan mes despues di a tuma venganza. Nos tur a wak president Obama YORA na e momento ey y el a trata di pasa un ley pa controla bendemento di arma na Merca. Ken a stroba esey? Amigonan di Trump , doñonan di negoshinan di benta di arma! 

Como ultimo punto tocante e tema aki, mi lo menciona algun Tratado importante tocante Derechonan Humano. Despues di Segunda Guerra Mundial, unda cu hopi hende y mucha inocente a ser mata riba orden di Hitler, a bin cu e sugerencia pa skirbi un Ley Internacional pa protege e derechonan Humano y preveni cu un raza of grupo grandi cu ta forma parti di un Pueblo, ser mata, pa motibo di un loco yena cu odio contra cierto hendenan.

  • Na 1950 e Tratado di Derechonan Humano a ser firma na Roma pa mas cu 100 pais. E Derechonan Humano ta basa riba valornan Cristian: respet, igualdad, stimacion pa e prohimo sin distinccion di raza of religion. E prome articulo ta conoci como e articulo ANTI-DISCRIMINATORIO: Tur hende ta igual, sin algun distinccion. E articulo aki tambe ta forma e promer articulo di e Prome capitulo di nos constitucion.
  • Despues a sigui e Tratado di New York cu ta tambe riba Derechonan Humano pero tambe politico. Esaki tambe ta basa riba anti-discriminacion.
  • E prome Tratado pa proteccion di Hende Muhe y pa elimina tur clase di DISCRIMINACION contra Hende Muhe, e asina yama Tratado di CEDAW.
  • A sigui cu e Tratado di Belem do Para, firma na Brasil cu e mesun motibo pa protege Hende Muhe contra violencia especialmente pa paisnan Centro y Sur America.
  • Na 1994 a ser firma e Tratado di Istanbul, inicia pa Union Europeo unda ta exigi cu esnan cu ta uza violencia contra hende muhe, mester ser persigui y castiga.
  • Mi no kier lubida di menciona e Tratado pa Derechonan di Mucha y Hoben cu a tuma HOPI aña pa esaki por a ser considera como un Tratado, pasobra varios pais NO kier a firma. Cua tabata e motibo? Economia di Hopi pais tabata y ainda ta depende di obra di man di Mucha y Hoben. Paisnan manera China, India, paisnan Asiatico y Sur-americano. Ripara por ehempel unda bo paña ta ser traha! Paisnan manera Bangladesh unda labor di mucha ta ser paga pa un suma miserabel. Mi ta papiando di marcanan di diseñadornan famoso. Cu e Tratado aki muchanan a haya  no solamente e derecho sino e obligacion di bay scol! Un detaye cu a resalta ta e hecho cu Merca a ninga di firma e Tratado aki. Cua ta e motibo? Pasobra e Tratado aki ta prohibi castigo fisico fuerte (batimento) di mucha y hoben. Y Merca a bisa cu no por kita e derecho di castiga e mucha y/of hoben for di e mayornan. E di dos motibo ta pasobra No por exigi di Merca pa NO ehecuta (mata) un menor di edad cu a comete un delito grave! Na Aruba nos NO conoce Pena di Morto den nos constitucion.
  • Un Tratado hopi importante ta e Tratado contra TORTURA. Hopi pais ta basa nan peticion riba e Tratado aki pa pidi nan ciudadanonan cu a ser aresta pa paisnan cu tin un dictatura, pa no ser tortura y mata. Pa menciona algun: Russia, Korea di Norte, Pakistan etc.

Despues di 70 aña di Tratadonan Internacional asina importante contra violencia, maltrato, tortura y violacion, ainda hopi atrocidad ta ser cometi contra e derecho di cada ser humano. Esey a pone mi perde e speransa di alcansa di biba pa wak un dia un mundo liber di violencia. 

Mi a skirbi e articulo aki a peticion di varios ex-alumno/estudiante. Pa casualidad nos professor di Papiamento a pidi nos repasa un texto di Ruthy Vrieswijk y a duna nos algun tarea. Mi ta felicita Ruthy cu el a tuma e curashi di skirbi tocante un topico No facil y carga cu sentimentonan negativo. Despues di e articulo aki lo sigui un articulo cu e titulo: Violencia, Racismo y discriminacion na Aruba?! E meta ta pa pone nos pensa riba e topiconan aki den nos comunidad y pa nos haci e esfuerso di trata otro miho y haci di nos isla un isla felis.