A pidi pa “wraak” un hues: Gobierno no ta confia nos Poder Hudicial

“Hesus, mi n’ ta corda. Si el a pasa mes, mester ta hopi aña pasa, lo ta prome cu mi tempo”, asina por lo menos un di e cuater abogadonan cu nos a acerca cu e pregunta aki, a contesta. E pregunta simpel ta: Cua ta e ultimo biaha cu Gobierno di Aruba a “wraak” un hues den corte. Ningun di esnan encuesta por a saca nan som, pasobra obviamente ta algo cu nunca a sosode of sino masha poco of lo ta despues di hopi aña. 

Gobierno y corte no semper ta riba e mesun liña, pero como cu ambos ta forma nos “trias politica”, ta pone cu e confiansa semper t’ey cu esun ta cumpli cu e otro, aunke cada ken cu nan autoridad y responsabilidad. Pero e biaha aki Gabinete Wever-Croes, forma pa e coalicion MEP (9) y RAIZ (2), ta pensa otro. Y den un movecion considera como historico of no comun, a pidi pa cambia un hues durante pleno tratamento di un caso siman pasa. Cu esaki e hurista di gobierno a manda un mensahe na corte cu no ta confia nan imparcialidad den maneha casonan contra gobierno. 

No ta confia a hues

Huridicamente nada n’ pasa, segun expertonan ta splica. Ta djis cu den corte, ambos partido den un caso civil, pero tambe penal, tin e opcion pa pidi pa “wraak” e hues. De facto esey kiermen cu ta pidi pa cambia e hues pasobra un partido no tin confiansa den dje. Sea e ta cu e hues ta partidario, kisas e conoce un di e partidonan bon, pues lo por tin conflicto di interes of pasobra e hues lo por a bisa algo na inicio di e caso caba, cu por duna e otro partido e percepcion cu ya e hues tin un “prehuicio” riba dje caba. Ta den caso extremo asina, un partido den corte por haci un apelacion riba “wraaking”. No por wraak un fiscal ni un griffier. 

Decision den man di wrakingskamer

Locual ta sosode na e momento ey ya ta cu e hues ta para e caso mesora y ta traha un proces-verbaal di locual a sosode den sala di corte, riba cual un di e partidonan a haci e peticion pa cambia e hues pa un otro. E procedura no ta automatico. Pues no ta pasobra esun partido no gusta cara di un hues, ta pidi pa cambie, pasobra ni cu nos tin hues di mas tampoco cu tin tanto opcion.

Ora e peticion drenta, ta para tratamento di e caso y ta manda e peticion pa “wrakingskamer”. Ey tres hues independiente di e caso aki lo trata e peticion, evalue y tuma un decision final. E decision di “wrakingskamer” ta definitivo, pues no ta existi apelacion. E unico opcion cu bo tin, ta di “wraak” e huesnan di “wrakingskamer” tambe si acaso bo ta sinti cu nan tampoco ta imparcial, pero ya e ora ta bayendo basta leu si caba. 

E huesnan lo tin dos opcion pa dicidi riba dje, sea ta nenga e peticion y e caso ta sigui numa cu e mesun hues apunta pa Corte Comun di Caribe Hulandes of ta honra e peticion, basa riba puntonan valido y ta apunta un otro hues pa sigui trata e caso aki. Den un caso asina, e tratamento ta cuminsa ful di nobo. Aunke no tin un tempo stipula pa tratamento di e peticion den “wrakingskamer” di experencia ta trat’e den cuestion di algun dia y ta tuma decision mesora. Meta di esaki ta pa e caso por sigui mas pronto posibel. 

Sa pidi mas biaha pa cambia hues

No den caso di gobierno pero den casonan civil a yega di sosode cu un abogado ta sinti cu un hues ta parcial y ta prefera pa un otro hues trata e caso, pa garantisa obhetividad y pa no tin ni un percepcion cu e hues lo no ta imparcial. Por menciona cu den caso por ehempel di Omaira Britten cu ta den lucha pa herencia di La Linda, el a yega di pidi na mas di un ocasion pa cambia e hues, pero ningun biaha corte a bay di acuerdo cu ne, debi cu su argumento pa considera e hues parcial, no tabata valido.

E caso di Isla di Oro

E caso specifico den cual e hurista representando Gobierno di Aruba a pidi pa cambia e hues, ta e caso cu cinco organisacion NGO, incluyendo Parke Nacional Aruba a entama contra e desaroyado di e proyecto, Osyth Henriquez y contra Gobierno di Aruba. E ultimo aki a opta pa no uza un bufete di abogado pa defend’e sino a haci uzo di huristanan di gobierno na Directie Wetgeving en Juridische Zaken (DWJZ). Nan no ta abogado, no ta bisti “toga” den corte y tampoco ta miembro di e asociacion di abogado di Aruba.

Pero nan tin e derecho si pa defende interes di pais Aruba den cualkier procedura legal, tanto den corte civil como den corte di LAR y corte di casonan di empleadonan publico. Ta e empleado publico hurista, mr. Vivian Emerencia a tuma e postura asina drastico contra e poder hudicial di nos pais, ora di exigi den corte pa cambia e hues atendiendo e caso pasobra e no tin confiansa den dje mas. Esencia di e caso ta cu e NGO-nan ta demanda gobierno y e desaroyado pa para e proyecto y no construi nada na Isla di Oro, considera un reserva natural pa e ambientalistanan. 

No mester ta di acuerdo semper cu corte

E hues envolvi ta conoci pa dicta sentencianan cu no semper ta cay den bon tera cerca e partidonan politico ni gobierno. E tin e “don” pa tin tur banda di e campo rabia cu ne, den hopi caso. Ambos forsa politico di nos isla, pues berde y geel ta tild’e di ta na e otro banda.

Nos no ta fanatico di menciona nomber di ningun hues pasobra nan como persona no ta importante, sino mester defende e instituto corte, cu den tur caso mester tuma un decision na final. Y si un partido no ta satisfecho cu e sentencia, semper por apela y check si tres otro hues ta mira e caso diferente.

A pasa hopi biaha cu ora apela, cu e sentencia ta cambia completamente. Pero a pasa hopi biaha tambe, cu den apelacion, tres otro hues a mira e caso di e mesun angulo y a dicta e mesun sentencia cu nan colega den prome instancia. 

E opinion “di mas” di e hues

Locual a sosode siman pasa den corte ta cu, durante tratamento di e caso civil, na dado momento hues a purba intermedia entre e tres partidonan, pues NGO, desaroyado y Gobierno di Aruba. Esencia di e caso ta cu gobierno ta bisa cu no mester dicta ningun sentencia awo pasobra aki dos aña, na 2026, e derecho riba erfpacht ta termina y cu nan a dicidi caba cu lo no renob’e. Pues cu henter e caso aki ta pornada pasobra ta dificil pa kita un tereno otorga pa sesenta aña, asina sin mas.

Hues a puntra gobierno si e ta dispuesto pa cera un compromiso riba e tema aki, pasobra lo no ta prome biaha cu gobierno ta bisa un cos y haci otro toch. E ta nifica cu e hues lo duna un prohibicion pa prolongacion. Esey tabata tur pa e hurista rabia y sinti cu e hues tin un opinion contra gobierno y a pidi mesora pa “wraking”. E hurista ta haya cu no por pone un obligacion, pero lag’e liber na gobierno pa ehecuta su maneho.

Abogadonan a keda sorprendi cu e peticion aki, specialmente pasobra e ta bin di e mesun gobierno cu ta conoci pa keda sin tuma decision, te cu partidonan mester bay hues, pa awo tuma un postura asina drastico contra e instituto corte. E abogadonan den sala no a sinti cu e comentario di e Magistrado tabata di tal indole cu mester pidi pa cambie. Pero atrobe, ta un derecho cu tur partido tin y e derecho ta sagrado. 

Percepcion politico preocupante

Na momento cu un gobierno na mando ta opta pa pidi pa cambia un hues atendiendo su caso, ta pasobra cu e gabinete na e momento ey a perde confiansa den corte y e huesnan. Ta un tendencia preocupante! Pasobra gobierno semper tabatin y supuestamente tin un imagen ehemplar den wowo di tur magistrado. P’esey, ora un partido pidi, por ehempel, pa pone beslag riba cuentanan di banco di gobierno, casi nunca hues ta honra e peticion pasobra e ta sali bisa cu gobierno lo cumpli cu su sentencia.

Ora pidi pa cobra gobierno un “dwangsom” den caso cu no cumpli, tampoco corte sa honra facil pasobra e ta sali di e punto di bista cu gobierno ta respeta sentencianan di hues. Ta si e gobierno aki a cambia y no ta cumpli y casonan ta keda bin bek corte, cu dado momento e huesnan lo cansa y gobierno di su banda e ora ta sinti cu huesnan ta contra dje of lo tin un “vooroordeel” riba nan. Pero si gobierno mes, como e ehempel den comunidad, no ta confia un hues…ta ki mensahe e ta manda na comunidad? Nos si mester sigui confia nos poder hudicial? Of mester conclui cu Gabinete Wever-Croes II a comete un blunder aki? 

Prome Minister meti den e caso

Prome cu minister-president sali bisa cu “mi no sa di nada”, nos a compronde cu su ministerio ta directamente envolvi den e caso aki. Es mas, fuentenan cerca di e caso a sigura cu tur reunion cu DWJZ ta tuma luga den Cocolishi en bes di na Departamento di Infrastructura y Planificacion (DIP). E ultimonan aki no tabata envolvi mes den e caso civil aki y Gabinete Wever-Croes II a opta pa handle e caso specifico aki nan mes. Aunke cu obviamente tin un disputa politico den e decision pasobra por sinti cu MEP den cierto forma ta di acuerdo cu otorga e tereno di Isla di Oro pa Osyth Henriquez por desaroy’e mientras cu RAIZ ta para tras di Fundacion Parke Nacional pa conserva e tereno y pa no bin cu mas hotel of desaroyo di infrastructura den turismo. 

Gobierno a ordena “wraking”?

E pregunta di oro awo ta: E hurista a dicidi riba su mes pa “wraak” e hues atendiendo e caso of ta ordo a bin di ariba, esta di Gabinete Wever-Croes II, pa si e hues haci fastioso pidi pa cambie mesora? Esey ta un contesta cu e propio Prome Minister lo tin cu duna pasobra DIP ta resorta bou di dje y DWJZ tambe parcialmente. Abogadonan a bisa cu nan ta duda masha cu un ambtenaar lo tuma un postura asina drastico y probablemente historico sin cu su director a autoris’e of e minister envolvi a orden’e. Esaki pasobra tipo di movecionnan asina tradicionalmente ta bin cu consecuencia, sea directamente of indirectamente. 

Gobierno mes ta busca

Na defensa di corte, algun tempo atras den un sesion solemne den sala di corte, e Presidente di Corte Comun di Caribe Hulandes, cu pa colmo ta un Rubiano di Pos Chikito, a expresa critica den direccion di e gobierno na mando (MEP-RAIZ) pa no tuma decision den tanto caso, cu consecuencia cu tur e ciudadanonan ta busca nan derecho na corte.

Ta casonan cu de facto nunca mester a ni yega corte mes, pero pa falta di tumamento di decision, pa miedo, falta di conocemento of probablemente pa via di presion politico, ta opta pa keda sin tuma decision y ta laga e ciudadano desampara atras te cu e mester subi trapi bay hues. No solamente e ta costa e ciudadano placa innecesariamente, pero e ta pone un presion enorme riba e cantidad di trabou cu corte tin pa atende, cu e limitacionnan cu nan tambe tin organisatoriamente. 

Minister mes ta invita hues pa sinta riba su stoel

Pero si bo mes como gobierno no ta capaz pa maneha DIMAS, DIP, Guarda nos Costa, DOW, y otronan drechi, ta pasa e tumamento di decision den man di un hues…e ora no por rabia ora e hues no dicidi manera abo lo tabata kier. E solucion ta facil, bo mes tuma bo decisionnan “met eer en geweten” y asina evita cu “hues ta sinta riba stoel di gobierno”. Pasobra henter pueblo ta testigo, cu por ehempel den e caso pa permiti matrimonio di mesun sexo, con deliberadamente MEP-RAIZ a keda sin tuma decision, forsa e caso bay corte y pasa nan decision pa un hues. Politicamente ningun hende por bisa mañan cu MEP of RAIZ a habri caminda pa pareha di mesun sexo por casa na Aruba. Y no ta di awo, na aña 2002 tambe deliberadamente e mesun MEP a nenga di tuma decision pa habri e mercado di celular na Aruba y a laga un hues habri mercado y kibra e monopolio di Setar.