A pesar di panorama positivo CAft ta preocupa cu debe di interes halto

E presidente di CAft durante su bishita di dos dia na Aruba, a reuni cu diferente instancia y na final a topa cu prensa pa duna un relato di con nan ta mira e situacion na Aruba. Asina a constata cu tin un panorama positivo, bon desaroyo pero tambe tin preocupacion. Manera esun di e debe halto cu Aruba tin na interes.

Lidewijde Ongering, presidente di College (Aruba) financieel toezicht, a splica cu nan a combersa cu diferente minister, diferente organisacion di doñonan di trabou, sindicato y Banco Central di Aruba.

E prome tema cu el a bay riba dje tabata economia di Aruba, cu a conclui ta creciendo bon. Tur esaki danki, e ta bisa, na e cantidad di turistanan cu ta bishita e isla. “Nos mes a constata con tur e hotelnan ta yen, Ongering a bisa.

E adaptacion haci den e presupuesto di aña pasa, e recuperacion economico, hunto cu e restructuracion di e sistema fiscal a percura pa un surplus, cu lo ta di diferente aña. Esaki ta trece cu ne cu e fondonan social tambe ta probecha di e recuperacion economico. Por mira cu cerca tanto SVb como AZV lo tin surplus den e añanan cu ta bin.

“Pero tambe tin riesgonan. E crecemento economico, segun cifranan di IMF, despues lo baha a causa di situacionnan geopolitico.”

Di otro banda a constata cu inflacion ta stabilisando, pa bis’e di un forma, pero na su luga tin un otro spirito, “rente spook” el a yam’e. Pa compronde esaki bon, a splica cu e aña’’ki Aruba lo paga e suma di 300 miyon florin na interes riba su debenan y esaki ta casi 20% di e presupuesto. “Esaki ta suma basta substancial,” e presidente di CAft a bisa.  

E miedo di CAft ta cu e debe aki por bira mas grandi door di refinanciamento den e añanan nos dilanti. P’esey ta haya cu Aruba mester probecha e espacio crea den presupuesto, door di e crecemento economico, pa deshaci hopi rapido di e debe ey y baha e debe di interes. Di e forma lo surgi mas espacio den e presupuestonan.

Si logra yega na e punto ariba menciona, e ta crea espacio pa modernisa Aruba su economia, trece reformanan riba mercado laboral y siguridad social. “Esaki mester di atencion awo.”

PRESUPUESTO 2024

Un bon resultado ta cu pa di dos aña sigui a entrega e presupuesto na tempo.

A adopta e presupuesto pa 2024 na tempo y e esaki ta cumpli ampliamente cu e normanan central presupuestario di un surplus di por lo menos 1 porciento di e producto interno bruto (PIB),tanto pa 2024 como pa e periodo plurianual. Y hasta yega na 1.5% di e presupuesto.

A pesar di e situacion ariba describi, CAft ta kere cu mester e realidad, esta si por logra realisa e pronostico. Te awo no sa con e cifranan final di 2023 ta, y esaki mester ta e base pa futuro. Aruba a calcula un surplus di 1,6% pero CAft mes ta kere cu e lo ta mas halto cu esey.

Loke nan a mira den e presupuesto di 2024 ta cu a aumenta e suma di inversion. El a subi di 20 pa 110 miyon florin. Pero te ainda no tin un plan di maneho pa e inversionnan aki haya forma. “Ta masha importante pa e agenda di inversion t’ey, den combinacion cu Landspakket.”

Masha importante tambe ta cu Aruba ta bay uza e surplus cu e ta haya pa paga su debenan. E debe ta para ainda na 5.5 biyon florin, cu 78% di e Producto Bruto Nacional. “E nivel aki ainda ta masha halto y baha e cifra aki  pa e presupuesto di Aruba ta sostenibel a largo plaso. “

E meta di Aruba ta pa baha esaki te na 50% pa aña 2040.

Reforma

Pa hopi aña caba, segun sra. Ongering, a bin ta bisa cu reforma ta importante. Un di e aspectonan cu a trece dilanti den cuadro di esaki ta pa cuminsa pensa riba flexibilisacion di e contractonan. Pero tambe un sistema social cu ta funciona bon, pa otorga ayudo social na esnan cu di berdad mester di esaki. Ta pensa riba introduccionb di un WW_Uitkering (ayudo pa compensa e perdida di entrada entre e periodo cu ta perde un trabou y te ora cu ta haya un otro trabou). E ta haya cu esaki ta bon momento pa bini cu e cambionan pasobra e economia ta den un boom. Esey ta haci cu introduccionnan riba mercado laboral cu por trece cierto problema, awo ta facil pa atende pasobra e riesgonan ta limita y e dolor ta “draagbaar”, segun e presidente di CAft.

Riba tereno fiscal Aruba a dal prome paso caba pa haci e sistema fiscal mas robusto. E sistema di belasting indirecto sinembargo ta keda fragmenta y door di esaki innecesariamente compleho. Ta recomenda un sistema simpel den forma di un impuesto riba balor añadi (belasting op toegevoegde waarde – btw) cu lo mehora cumplimento.

CAft ta haya esaki ta momento pa probecha e espacio cu tin den e mehoracion pa uza den inversionnan y haci e reformanan.