Salud mental ta un tema hopi importante cu nos tin cu tene na cuenta cun’e

E tema di salud mental ta un tema hopi importante pa papia riba dje, pasobra e ta un tema cardinal pa desaroyo di un pais, segun Dr. Cesar Perez Leon, kende ta specialista den psikiatria, master den psikiatria social, diploma den adiccion y ta traha pa Fundacion di Maneho di Adiccion y Departamento Social Psikiatrico di Aruba.

Por bisa cu salud mental tin diferente concepto rond mundo, cu ta clasifica salud mental como un estado di bienester, fisico, psicologico y social, y no solamente ausencia di e malesa. Ora cu ta scucha un concepto asina, hopi biaha tin e pensamento cu ora cu un persona tin un malesa no por tin salud mental, cu esey no ta un realidad. Por ehempel ta papiando di un persona cu ta sufri di sucu, ta sufri di presion halto y aunke e tin un malesa asina, no por bisa cu e tin un salud mental. Pasobra tambe tin diferente concepto cu mas tanto ta un estado di ekilibrio unda cu un persona tin un ekilibrio entre e persona mes y e persona ta funciona. E ekilibrio ey tin di haber cu e estado laboral di e persona, esta e ta traha, si tin desaroyo cultural manera mester tin, si e persona por contribui na un manera of otro na desaroyo of contribucion na e comunidad. Esey tambe ta un estado di salud mental.

Tin diferente concepto tambe cu ta papia, cu salud mental ta e capacidad, un estado di felicidad, un estado di  bienestar, unda cu e persona sa e capacidad cu e tin, pa por desaroya un trabao manera mester ta, por tin relacion cu otro personanan y tambe por contribui na un manera positivo na e desaroyo di un comunidad.

Salud mental ta un topico, un situacion cu ta hopi importante pa nos tene na cuenta pa tur cos den bida. Pasobra for di ora cu bo nace practicamente, te ora cu bo muri, bo tin un desaroyo, un proceso di salud mental. Esey tin di haber hopi cu tur e partinan di kico nos ta bay haya den futuro, den nos comunidad como tal.

Segun dr. Perez, e responsabel di e salud mental di un pais ta e gobierno, pasobra e responsabel pa un comunidad pa tin un salud mental manera mester ta, ta e gobierno. E responsabel pa tur cos pa un persona por desaroya su bida manera mester ta, ta e gobierno. Por ta e ta contradictorio pa pensamento di hopi, pero ta un realidad. Ora cu bo nace, gobierno mester garantisa un desaroyo manera cu bo mester tin. Den bo famia, den scol, pa bo siña, sin stress, sin tension, e preocupacion pa kico bo ta bay come, bo higiena, unda bo ta bay drumi, unda bo ta bay desaroya bo bida manera mester ta. Ora bo ta haya esey, ora bo ta mucha, ora bo ta creciendo, bo ta den bo desaroyo. Un porciento di bo salud mental garantisa, ta ora bo ta bay den un estado di edad mas grandi.

Den estado di hende mas grandi diferente institucion ta persisti pa e persona tin un salud mental manera mester ta. Salud mental ta papia tambe di e calidad di bida di un persona. Esey ta hopi importante. Ora cu bo bira grandi, bo mester tin un salud mental. Pero e parti di mas importante di tur proceso di salud mental, ta e parti di promocion pa un hende por tin un salud mental manera mester ta.

Dr. Perez ta haya den e ultimo temponan, un preocupacion hopi importante, manera pa hende bay haci deporte, pa haci ehercisio, pa bringa contra obesidad, sobrepeso, cual ta hopi importante pa e proceso di salud mental. Pero tin diferente aspecto hopi importante, for di ora bo nace,  cu tin di haber cu henter e parti di salud mental. Ta papia aki di alimentacion, higiena, ta papia di famia mes. Ta casi imposibel pa un persona por tin salud mental, of por tin un desaroyo di un salud mental manera mester ta, ora bo tin un famia disfuncional, un famia cu por ta, ta biba cu un persona cu ta usa droga, un persona cu ta usa cualkier tipo di substancia, un persona cu tin hende cu un malesa psikiatrico importante, cu ta biba eynan. Tur esey ta algo importante bo tene na cuenta ora cu bo ta papia di salud mental di un persona.

Ademas di ehercisio, ademas di nutricion, ademas di tur e proceso ey, tambe tin cu prepara e persona, pa e siña kico ta e situacion di bida cotidiano. Ta papiando por ehempel cu tin cu siña e persona pa por bringa cu tur e situacion propio di bida cotidiano. P’esey mester prepara un persona pa por sa kico ta bay haci cu un situacion propio di bida cotidiano. Ta papiando di stress, di tension, preocupacion, situacion di famia. Personanan mester tin e mecanismonan prepara pa esey. Esey ta algo cu hopi hende sa. Pasobra mas tanto ora un persona ta sufri un depresion, ta sufri un estado di tension, ta sufri un ansiedad, no por drumi bon, hopi biaha hende no sa con e ta bay deal cu tur e situacion eynan y ta bira un problema mental. Un porciento hopi importante di tur malesa mental cu un persona tin, ora cu yega su desaroyo mas halto, manera ora pasa su adolesencia, pasa su edad hoben, ora yega na un edad mas grandi, tin di haber cu salud mental cu e persona a haya ora e ta mas jong.

Kico esey kier bisa

Si nos haci un bon promocion y bon prevencion pa e persona haya un salud mental tempo e ta hoben manera mester ta, ta garantisa cu nos poblacion, nos hendenan, ta lanta sin un malesa mental importante. Ta papiando cu malesa mental, ta prevenibel. Por evita cu un persona por bira malo demente. Ora cu papia di un persona bira malo demente, no por bisa cu tin un repercursion importante den e proceso di bida di un pais. Pasobra no por imagina cu un persona cu tin depresion, cu tin ansiedad, cu no por drumi ni come bon, cu tin agresion y tur esey, por bay traha manera mester ta. Ta imposibel. Un persona por funciona manera mester funciona, ora e tin un trabao y no tin e salud mental necesario pa no por traha. Si wak esey na un manera mester wak’e, esey tin influencia riba practicamente e desaroyo di un pais. Ora hende no por traha bon, ni funciona bon, ora un hende no por duna amor pa otro, tin bon relacion cu otro, bisa kico e ta sinti, tur esey ta parti di salud mental. Un hende por tin un desaroyo manera mester tin den su trabao y comunidad, cu su yiunan, den su bario imas tanto. Ta papiando awor aki na Aruba di un proceso importante, cu yama crisis social. Dr. Perez ta sinti cu tur esaki ta forma parti di salud mental. No por tin salud mental cu un crisis social. Ta algo cu no ta bay cu un otro. Tur hende cu ta sufri di un trastorno den su salud mental, tin un trastorno den su calidad di biba, cu no por biba manera mester biba, cu no sa con pa afronta problemanan den e bida cotidiano, no por tin un salud mental manera mester ta. Esey tin un afecto hopi importante, tanto den e comunidad, di e punto di bista laboral, di e punto di bista social, di e punto di bista cultural. Di tur e puntonan di bista, segun dr. Perez Leon.