Rainbow Warriors: Tin necesidad urgente pa aumenta conscientisacion di zona humedo

Ta celebra World Wetlands Day, Dia Mundial di Zonanan Humedo pa Nacionnan Uni riba dia 2 februari. E conmemoracion aki ta sirbi pa crea conscientisacion p’e importancia di e zonanan humedo.

E zonanan humedo ta sostene e ecosistemanan vital y ta mantene biodiversidad y na Aruba ta inclui rooi, saliña, lagun, area di mangel, pasto marino (seagrass beds) y rif di coral.

Cuarenta porciento di tur especie vegetal y animal ta biba of reproduci den e zonanan humedo.

E zonanan humedo ta area cu un naturaleza rico y vital pa bida humano. Nan ta crucial pa agricultura y pesca, ta actua como fuente di awa, purificado y ta proteha nos costanan. E zonanan humedo t’e areanan cu mas dioxido di carbono ta captura for di atmosfera y cu ta deposita esaki como biomasa.

Por constata cu casi 90 porciento di e zonanan humedo ta degrada, destrui of bay perdi. E perdida di e zonanan humedo ta tres biaha mas lihe cu e perdida di mondi.

Tin un necesidad urgente pa aumenta e conscientisacion global tocante e importancia di e zonanan humedo, para e perdida rapido y descurasha actividad pa restaura y conserva e ecosistemanan aki.

TEMA PA 2023: TA TEMPO PA RESTAURACION DI E ZONANAN HUMEDO

E Secretariado di e Tratado p’e Zonanan Humedo, the RAMSAR Convention on Wetlands, a invita un y tur pa uni n’e mensahe pa 2023 pa World Wetlands Day, asigna como Dia Internacional door di Nacionnan Uni.

E tema pa 2023 ta “It’s Time for Wetlands Restoration”, esta “Ta Tempo pa Restauracion di e Zonanan Humedo”, y faltando apenas shete aña mas pa cumpli cu e Obhetivonan di Desaroyo Sostenibel (SDGs), ta pura mes tin pa cumpli cu e restauracion.

E Decada di Nacionnan Uni pa Restoracion di Ecosistema (2021-2030) ta un oportunidad grandi pa nos tur refleha riba e cambio necesario den con e ser humano ta impacta e medio ambiente y e posibilidad pa restaura ecosistema vital manera e zonanan humedo.

Tin cu activa tur actor principal den turismo, stakeholder y publico en general pa mobilisa un generacion completo p’e tarea di restauracion di e zonanan humedo

Mester haci escogencia consciente pa minimalisa impacto riba e zonanan humedo y e mangelnan en particular, educa y activa un y tur pa haci esfuerso di restauracion di e zonanan humedo.

Por pone meta specifico pa restauracion di e zonanan humedo y area di mangel en particular y promove practica di uzo consciente y bon maneho di e zonanan humedo.

SITUACION NA ARUBA

E problema principal di Aruba pa loke ta zonanan humedo t’e falta di un ordenanza nacional pa medio ambiente (Landsverordening Milieubeheer). Consecuentemente e obligacion pa haci estudio di impacto ambiental no ta regla pa ley y ta legislacion pa proteccion di naturalesa so por aplica.

Den e periodo 2005-2009 pa extende e periodo pa uzo di dump di Parkietenbos a designa gran parti di e area di mangel banda di e dump original pa converti den celnan pa dera sushi.

Den un tesis pa Bachelors Degree di 2015 di studiante Rikkert Loosveld di University College Utrecht, titula “Improper waste management and the increasing threat to the Aruban economy. An assessment of adverse effects of antrhopogenic disturbances on the Parkietenbos mangroves of Aruba” ta documenta extensamente e daño haci y e contaminacion den y rond di e mangelnan cu a keda na Parkietenbos y e ambiente marino di full e costa zuid di Aruba pabou di e dump.

Construccion di e brug nobo pa Green Corridor Aruba, cu tabata rekeri pone pilon p’e brug memey di e mangelnan den e area proteha di Spaans Lagoen, registra como RAMSAR wetland segun e Tratado p’e Zonanan Humedo, a kap mangel, pero a planta e ekivalente di e area perdi di mangel bek den e mesun area. Den e mesun area di Spaans Lagoen sinembargo a permiti construccion sin ningun permiso of estudio di impacto ambiental di e Balashi Cabins.

Den area di Pos Chikito y Savaneta a permiti kapmento di mangel pa construi cas y proyecto super luhoso pa turismo, mayoria di nan construi pa habitante/comerciante stranhero.

Na Santo Largo y Mangel Halto Gobierno tin planea pa amplia infrastructura pa ricibi turista, pero e embeyecemento aki lo bay afecta negativamente e mangelnan den e areanan aki.

Den e area cu ta core for di comienso di pista di aeropuerto te cu dump di Parkietenbos a kap mangel tanto riba tereno di aeropuerto y pa ampliacion di e marina na unda tin un monton di yate y barco mara y a lo largo di Bucutiweg completo y e parti di costa dilanti Kas Paloma a permiti un free for all di construccion di pier, unda a construi memey di e mangelnan y a kap mangel na gran escala.

Hasta den e area cu ta core for di Eagle Beach te n’e actual area fo’i Divi Phoenix te Hilton na otro banda di e caminda principal a kap mangel of altera tereno di mangel y den full e banda pabou di Bubaliplas e areanan di mangel a afecta pa construccion di e hotelnan den e area aki.

Den e Landsbesluit di 5 mei 2020 (AB 2020, no.67) a declara un cantidad di area nobo como area proteha y poni bou maneho di Fundacion Parke Nacional Aruba.

Segun ”Beheerovereenkomst  tussen de Fundacion Parke Nacional Aruba (FPNA) en het Land Aruba”, fecha 26 augustus 2019, FPNA ta obliga di crea beheerplannen, plan di maneho pa cada un di e areanan bou di su encargo y segun articulo 11 (Beëindiging van de beheerovereenkomst) y articulo 12 (Goed vertrouwen) Gobierno ta asumi cu FPNA lo cumpli cu tarea acorda den e acuerdo.

Segun Landsbesluit inheemse flora en fauna, 8 augustus 2017 (AB 2017, no.48) den articulo 2, a base di articulo 4, inciso 2, sub a di Landsverordening Natuurbescherming (AB 1995, no.2) a declara tur cuater tipo di mangel na Aruba como especie proteha y segun articulo 6, inciso 2 di Landsverordening Natuurbescherming ta prohibi pa kita parcialmente, por completo of daña mangel.

Mester constata cu casi tur caminda ta viola proteccion di (area di) mangel, esta e zonanan humedo.

E unico biaha cu FPNA a bay corte, hunto cu Fundacion Proteccion y Conservacion di Commandeursbaai y Vecindario (guia pa Greg Peterson di Aruba Birdlife Conservation -ABC- y representa den corte p’e abogado ABC) contra un desaroyado di proyecto tabata den caso di Aruba Ocean Villas na Savaneta, unda supuestamente un area cu mangel tabata bou menasa.

Pero netamente e proyecto aki t’e UNICO na Aruba na unda NO tabatin mangel prome cu e inicio di e proyecto y ta hustamente restauracion di mangel a efectua p’e desaroyado y na unda e mangelnan ta completamente liber di e impactonan negativo di desaroyo y actividad humano y pa colmo un extenso estudio di impacto ambiental a haci pa garantisa esaki.

Aki FPNA y algemeen directeur interino Norman Kuiperi y Greg Peterson a opta di ataca un proyecto local di ecolodge cu ta restaura mangel en bes di bay tras di e proyectonan grandi di hotel cu si ta impactando of a destrui mangel cu estudio di impacto ambiental deficiente/no existente.

Pues por tilda Greg Peterson di actua di mala fe y Norman Kuiperi di viola beheeroverkomst FPNA cu Land Aruba, ya cu pa NINGUN area fuera di Parke Marino, Spaans Lagoen y Parke Arikok tin beheerplan y NO ta actua den ningun proyecto contra destruccion di mangel debidamente.

Hustamente FPNA, DIP y DNM tin cu actua contra e proyectonan cu ta afecta of daña (area di) mangel y informa DOW pa para construccion, pero den practica esaki casi nunca ta sosode.

Pa por restaura area di mangel aki na Aruba como e zonanan humedo lo tin cu reconsidera e papel di FPNA y DNM y hasta reconsidera si ta mantene e Beheerovereenkomst entre FPNA y Land Aruba.