PHP pa medio di Tienda di Ley ta informa: Kico ta posicion huridico di un minister na Aruba & ken e ta sirbi?

A raiz di ultimo acontecimentonan politico unda cu un partido politico kier deshaci di un minister su encargo y pidi su retiro, nos di PHP kier a contribui cu un relato educativo tocante e posicion huridico di un minister for di e perspectiva constitucional.

Den pueblo ta surgi e pregunta si un partido politico lo por haci esey of si por si acaso Conseho di Minister por manda un minister cas? Otro pregunta relevante ta cual ta e organo cu segun nos constitucion por manda un minister cas. Na final di e articulo informativo e lo ta posibel tambe

pa bo por saca e conclusion riba e pregunta si un minister ta mara na bienestar di un partido si of no? Tuma nota cu e meta di e articulo aki ta pa exclusivamente educa nos pueblo y no pa wordo saca for di proporcion cu tildamento politico.

2. Prome minister versus otro ministernan

E prome minister y su coleganan ta wordo nombra y retira den consulta cu Parlamento di Aruba pa medio di un landsbesluit, esaki ta loke art. II 2 Staatsregeling ta indica. Remarcabel ta e hecho cu nos sistema constitucional no conoce un formato unda cu un minister lo ta e hefe di e gobierno. Den e caso di un formato asina su persona lo ta esun cu mas competencia y of mas autoridad cu cualkier di su otro colega ministernan den e Gabinete.

E prome minister den e constelacion di gobierno di Aruba den literatura ta wordo describi como ‘primus interpares’. E nificacion di esaki ta cu e ta e prome entre esnan igual cu ne (esnan=otro ministernan). Su derechonan como minister y tareanan ta similar cu otro coleganan cu ta igual na dje pero e tin un rol representativo den e Gabinete. Esaki ta nifica tambe cu nos prome minister no por y no tin un competencia pa manda un minister cas.

Otro punto importante ta cu si den un caso cu un minister retira riba su propio cuenta esaki lo no tin ningun tipo di consecuencia pa e existencia di e gabinete den su totalidad.

3) Regla di homogenidad

Un regla constitucional cu no ta skirbi pero si cu ta vigente pa gobierno y ministerraad ta esun di

homogenidad. Segun e regla aki gobierno lo mester papia cu un solo stem. Loke a wordo dicidi den

ministerraad ta e liña cora cu mester wordo sigui door di cada un di e ministernan. Si un minister desvia di e regla aki e lo ta perhudicando henter e gabinete. Pero relevante pa menciona ta e hecho cu e regla no skirbi aki no conoce un sancion pa cu e minister.

4) Responsabilidad ministerial & vertrouwensregel

Responsabilidad ministerial & vertrouwensregel ta dos regla ancra den nos constitucion cu ta hopi importante.

Door di e motibo ey e topico aki lo bay elabora extensivamente den un otro articulo y den esun aki hopi

cortico. Nos constitucion ta hinca den un forma cu e minister tin cu duna cuenta na pueblo. Esaki ta nifica cu e mester responsabilisa su mes pa su maneho y decisionnan tuma den Parlamento di Aruba. E

responsabilidad ministerial aki ta codifica den art. II inciso 3 di nos Staatsregeling. Den mesun rosea ta

importante pa menciona e vertrouwensregel. Na papiamento nos lo yama esaki ‘ e regla di confiansa’. Si

Parlamento no tin confiansa mas den un minister e por mande cas pa medio di un mocion di desconfiansa.

E regla di confiansa por wordo lesa den art. II inciso 2 di nos Staatsregeling. Den un scenario cu tin mal

maneho of decisionnan cuestionabel tuma door di e minister cu consecuencianan grandi pa pais of e

ministerio e minister en cuestion por wordo pidi pa responsabilisa su mes den Parlamento. Basa riba e

deficiencia den maneho e instrumento di e ‘regla di confiansa’ por wordo aplica pa manda un minister cas.

Pero ta importante pa enfatisa cu den literatura profesornan di ley ta yama e instrumento aki uno di poder!

E motibo di con e ta wordo yama un instrumento di poder ta pasobra e por wordo aplica den Parlamento hasta si e minister en cuestion ta haciendo su trabou manera debe ser y tur cos ta canando bon. Cu otro palabra Parlamento por manda un minister cas sin tin necesariamente un motibo valido.

5) Bienestar particular of bienestar general?

Na prome luga ta importante pa remarca cu un partido politico ta un instrumento cu den nos estado di

derecho democratico ta wordo uza pa yega na representantenan di pueblo. Literatura ta confirma cu e

posicion di partido politico no ta regla tampoco ancra cu un posicion fiho den constitucion.

Un punto di discusion riba nivel academico pero tambe arena politico relaciona cu nos democracia

parlamentario ta e influencia di partido(nan) politico riba e funcionamento di nos organo ehecutivo esta

gobierno. Ora cu nos ta papia di un organo ehecutivo nos ta referi por ehempel na un minister responsabel pa implementa y ehecuta maneho relaciona cu su ministerio.

E minister su tarea principal ta sirbi e bienestar general di e pueblo pa cual el a huramenta pe. Por papia di sirbi bienestar general na momento cu temanan riba tereno economico, social, hudicial, of financiero wordo depolitisa y atendi na un manera obhetivo, pragmatico y alabes cu bista riba necesidad y desaroyo di un pais pa futuro.

Un minister ta pertenece na un partido politico, cu consecuencia cu partido politico nan a bira dominante den nos democracia parlamentario. Den principio ta interes general mester wordo sirbi cual ta logico tambe. Un tema manera por ehempel esun di fondonan publico aloca pa un meta specifico ta algo cu mester duna cuenta di dje na Parlamento.

Parlamento ta esun indica pa husga si interes general of particular ta wordo sirbi. Loke ta fastioso den nos constitucion ta cu Parlamento tambe ta liga na un Partido politico y tin biaha esaki lo por resulta den preferencia metanan particular.

Na momento un minister tin un agenda personal of ta sirbi lealmente bienestar di e partido cual e ta

pertenece na dje, ta duidelijk cu e no ta contribui na desaroyo di su pais, e ta neglishando asina e bienestar general di su pais.

Unico organo segun nos constitucion cu ta competente pa actua den un scenario manera menciona ta Parlamento. E miembronan di Parlamento tin e tendencia di sostene e maneho delinea pa e minister(nan) cu ta pertence na mesun partido politico. Locual nos a menciona anterior por crea un

precedente peligroso pa un pais si esaki continua. Esaki por conduci cu un minister por sirbi bienestar di un partido of grupo di persona hasta cu e propio aprobacion legitimo (‘blessing’) di Parlamento. Pa por sigura cu bienestar general ta wordo sirbi, ta necesario pa Parlamento funciona na un manera autonomo, critico y alabes responsabel pa cu e comunidad cual e ta representa.