PHP: E impacto di Covid-19 riba nos comunidad y con nos por siña di “Doughnut Economics”

Ta hopi importante pa compronde e enorme efecto di e corona-crisis y con esaki a y ta afectando Aruba drasticamente. E decision crucial cu gobierno di Aruba a dicidi di cera frontera a causa un efecto enorme pa economia di Aruba.  Durante e temporada aki rond mundo tur hende a cuminsa sinti con turismo a bay den un caida dramatico. Dentro di un par di siman, tur negoshi na Aruba cu tabata traha directo of indirecto cu turismo mester a cera nan portanan pa asina nos por a “flatten the curve”pa por a combati e virus. Segun e “Internal Monetary Funds” Aruba ta un di e mas paisnan mas dependiente di turismo rond mundo. Mas o menos 87% di nos economia ta depende directamente of indirectamente riba turismo, haciendo Aruba su crecemento volatil y significamente dependiente di condicionnan externo. Mirando cu e mercado Mericano di turismo ta conta cu casi 70% di turismo cu ta keda mas cu un anochi na Aruba, e economia di Aruba ta particularmente sensitivo na con Merca su economia ta draai.

Mirando cu Aruba su pilar economico ta depende mas o menos cu 87% di turismo, na e momento cu Aruba a bay riba un lockdown mas o menos 90% di ful Aruba su economia a para. Esaki no tabata brinda un bon perspectiva pa e negoshinan cu na mes momento no tabata den e miho estado financiero. Durante e pandemia aki Aruba a wak un caida den organisacion y negoshinan a cuminsa downsize den e cantidad di empleado, negoshinan a cuminsa yega na e stage di desolucion. E crisis a dal un golpe enorme riba tur e departamentonan di recurso humano di e diferente negoshi y organisacionnan. Aruba Covid-19 a duna diferente negoshi un push pa bin cu un plan di contingencia mas rapido posibel pa por sobrevivi, y den e cuadro aki a bin cu diferente opcionan, sea ta baha e cantidad di empleado of ta duna nan retiro. 

Un percentahe  halto di nos poblacion ta sin empleo desde e crisis aki y alavez tin tambe un percentahe grandi di nos casnan cu ainda ta coriendo un riesgo halto cu dor di desempleo nan hypotheek no por wordo paga. Esaki ta devastador pa nos isla y lo laga nos cay den un recesion. Ta hopi importante awor mas cu nunca pa nos tur sostene negoshinan local pa asina nos purba di mantene nos economia flotante. E crisis aki sin duda a afecta nos financieramento, economicamente, emocionalmente y mentalmente; tur esaki por causa un stress enorme riba comerciante y tur habitante di Aruba. Bureau Nacional di Economia y Investigacion (National Bureau of Economic Research, NBER) den un articulo di 8 di juni 2020, a specifica cu e crisis di Covid-19 a causa oficialmente cu Merca ta den un recesion. Kico esaki ta nifica pa e economia di Aruba, unda cu 70% di nos turismo ta bin for di Merca. Esaki ta nifica cu gobierno mester cuminsa busca diferente recurso, manera y diferente moda pa nos economia keda flotante.

Economista Kate Raworth, a introduci un modelo con pa draai un economia den un otro forma. Doughnut Economics, ta un model di economia cu na e momentonan  aki ta wordo introduci y ta wordo adapta na Amsterdam, Hulanda. Segun Raworth, esaki ta unda hende lo desaroya den ekilibrio cu e planeta. Ora cu bo sinti e nececidad di tur hende dentro di e implicacion di e planeta, Raworth ta menciona. Dentro di e economia aki cos ta importante social foundation y ecological ceiling. Raworth ta menciona cu e modelo aki e no kier pa e social foundation  surpasa ecological ceiling. E social foundation cu Raworth ta splica ta a base di cuminda, awa limpi, cierto nivel di biba, sanitacion, energia, educacion, cuido medico, igualdad di genero, entrada y voz den politica. Den e sistema di economia aki, cualkier persona no yega na e minimo standardnan aki ta bibando den buraco di e doughnut den un forma di bisa, e ora e ecological ceiling cual ta e ring di pafo di e doughnut cu ta representa e fronteranan na otro banda di  humanidad cual no por pasa bay sin observa con e ta dañino pa e clima, tera, lama, e ozonlaag, awa limpi y cantidad di biodiversidad.

Durante e ultimo 10 añanan Aruba a bira un pais mas sostenibel y Aruba a firma acuerdo pa ta parti di Nacionnan Uni su Sustainable Development Goals (SDG’s), esaki ta un manera con nos por sigui crea mas oportunidad pa ta un pais completamente sostenibel. Mirando cu Covid-19 a trece un crisis mundial no solamente afectando pais Aruba, e ta sumamente importante pa nos tur cuminsa implemente cambionan chikito pa crea un Aruba sostenibel. E prome paso pa nos por logra esaki ta cuminsa den educacion, den nos sistema di educacion y educa nos hobennan tocante e clima, tera y lama. Como un pais nos mester uni cu otro y duna otro e hermentnan necesario pa crea consciencia pa nos comunidad. Como cu Aruba ta depende enormemente riba turismo, tin diferente ideanan cu mester traha un concepto y bira realidad. Un ehempel di con hotelnan lo por adapta nan maneho ta di implementa policies pa ta sostenibel, tumando e metodo di recicla, reduce y re-usa den nan maneho. E doughnut model ta encera crecemento di  un economia sostenibel y cu inclusividad. Esaki ta encera implemetando policies den sostenibilidad, energia renobabel y carbon neutral. Pa esaki por sosode nos mester traha riba un escala nacional pa por logra e metanan. Gobierno lo mester percura pa sinta na mesa cu tur stakeholder concerni y implementa cierto policies pa Aruba por logra e SDG’s stipula di Nacionnan Uni. Como Arubianonan flexibel. Nos ta bay logra nos metanan y lo tey bek den un miho forma. Nos ta spera di por a informa e lector un poco mas tocante e economia di doughnut di Kate Raworth y lo tin un otro articulo cu lo bay mas specifico y informativo dentro di poco. 

Autor Dorshon Salomon y co autor Victoria Sequera.