Impacto causa pa coremento di vehiculonan tipo Off-road riba Aruba

DNM a ricibi copia di e di 5 edicion ‘Student Research Change Collected Papers 2019’ for di cual nos lo duna un relato di e topiconan cu comunidad di Aruba ta preocupa cune. Esaki ta un coleccion di estudionan academico cu refelexionnan personal skirbi pa studiantenan di Universidad di Aruba (UA) y University College Utrecht (UCU).

Publicacionnan manera esun aki a conduci na otro publicacionnan internacional cu a logra haya premiacion p’e tesis den pasado. DNM a tuma e initiativa pa duna un resumen di e estudio skirbi pa Mire Stevens, cu ta titula: Off-road driving and the ecosystem: An anlysis of the impacts on landscape functionality.

DNM simultaneamente ta trahando riba un conseho relaciona cu e situacion actual cu ta trata e coremento di vehiculonan tipo off-road y nan impacto. Siguramente e tesis ta duna un aporte pa un conseho bon funda. Den e estudio e autor ta referi na otro autornan cu a yega di skirbi riba e tema di Aruba su ecosistema, clima, erosion, flora y fauna, economia turistico y regulacionnan djis pa menciona algun. Ta considera coremento off-road como un di e stressnan antropogeno (causa door di actividad humano) ekivalente na rosamento y comemento excesivo di yerba door di cabrito.

Off-road drivng a crece den popularidad como e actividad recreacional preferi pa turistanan asina poniendo presion ariba nos ecosistema. Aruba ta ricibi 1.6 miyon di turista, segun cifranan di CBS, pa aña y door di e presion aki, yama footprint, tin un necesidad di urgencia pa determina e efectonan cu off-road driving tin riba nos vegetacion entre otro. Mas importante ta con por yega na un maneho cu ta limita e efectonan permanente cu e vehiculonan aki por tin. Yegando asina na un maneho mas sostenibel posibel. E estudio ta busca pa haya sa e impacto cu off-road driving tin riba e funcionalidad di e ecosistema na Aruba. Historia ta mustra cu e ecosistema seco cu tin na Aruba a pasa door di hopi cambio e.o. perdida di vegetacion, erosion di suela y perdida di productividad. E degeneracion di ecosistema ta consecuencia di actividadnan humano y cambio di clima.

Tur dos ta factor antropogeno. Mientras cambio di clima ta un factor clasifca como global tin otro efectonan local. E maneho di e factornan di stress riba e ecosistema ta compleho y door di maneha e stressnan local directamente nos por experiencia un efecto mas positivo. E impacto di core riba caminda di tera ta conoci pa 85 aña caba. Off-road vehicles ta causa un serie di influencia na tera manera: erosion acelera, haciendo e tereno/santo mas compact, biento fuerte cu ta supla y ta afecta directamente of indirectamente e vegetacion y calidad di suela. Off-road vehicle (ORV) ta causa polucion di aire y polucion di stof door di e.o. escape di gas, zeta etc. cu ta impacta calidad di suelo y vegetacion. Tampoco por descarta e efectonan riba salud di hende.

Loke nos ta experiencia, ta e lantamento di stof den aire door di e ORV , yama ‘detachment’ di e suelo. E vehiculo ta lanta e stof y mand’e laira. Stabilidad di e suelo y e velocidad di e vehiculonan cu e ‘grips’ di tairagrandi, ta un di e factornan cu ta causa cu un gran cantidad di tera ta bira los y bay den aire. E tera fini aki ta facil p’e biento fuerte hib’e te cu algun kilometer leu. Esaki ta e stof cu biento ta supla cu ta mas visibel pa hende. E biento ta deposita e cantidad mas grandi di e stof den cercania di unda e ta bini. E stof mes ta afecta tanto salud di hende como e vegetacion.

Un otro fenomeno ta ‘Surface-creep’. Esaki ta e movecion di e particulanan mas pisa, pues piedranan. E piedranan ta mucho pisa pa biento hiba nan pues e movecion di e taira ta benta e piedra un distancia for di unda e tawata originalmente loke ta forma acumulacion riba suela.
Aglomeracion di piedra ta sosode mas tanto unda e tera a bira los. Un cos si ta cla cu e ORV driving su popularidad ta sigui crece y e ta mas bisto den high season, esta di november pa mei. Basa riba comunicacion entre DNM cu NGO’s incluyendo StimAruba, Aruba Birdlife Conservation, como tambe potretnan riba social media y reaccion via riba facebook tocante e impacto di ORV-driving, por conclui cu comunidad ta preocupa y rabia.

Mayoria di off-road driving ta sosode na costa Noord di Aruba. Esun mas popular ta di California Lighthouse pa Daimari y otro ta di Vaderpiet pa Sero Colorado. Pero no por laga afor cu den Parke Nacional Arikok tambe esaki ta tuma lugar. Coremento no ta tuma lugar riba caminda di tera so. E manehador ta scoge tambe pa core riba areanan cu tin vegetacion of zonanan natural manera santo blanco. E ta opta tambe pa core banda di camindanan asfalta o sea unda cu tin tera. Na 2017 dr. Vogel a haci un estudio riba e impacto di e vehiculonan aki y a resulta cu nan ta causa polucion di aire, door cu e stof cu nan ta lanta ta haci cu e acumulacion y deposito di stof den e areanan natural ta hopi mas cu normal. Un otro estudio haci pa dr. Oosterhuis na 2016 den Parke Nacional tambe a conclui cu stof excesivo den aire tin efecto negativo.

Den e entrevista cu e autor Stevens a tene cu e stakeholdernan a bin conclui cu e caminda cu tawata e entrada pa Parke Nacional Arikok na Shete, tawata esun mas uza door di e popularidad di Conchi pa bay landa. Pues, a dicidi cu esaki tawata e area ideal pa conduci e experimento pa midi e impacto di trafico riba e vegetacion. Mientras tanto a cera e entrada pa vehiculo di motor.Nan a haci e observacion durante e oranan cu e entrada tawata habri. Entre 9’or di mainta pa 3:30’or di atardi a para conta e vehiculonan cu a haci uzo di e entrada. Nan a conta un total entre 200 pa 350 vehiculo di tour operators y 80 vehiculo individual. Ademas di esey a tuma nota cu 3 biaha pa siman, prome cu porta habri, ta drenta entre 30 pa 70 vehiculo ORV; banda di 4’or atardi, ora cu entrada a cera, a bini 50 pa 85 ORV riba tour. Despues di 5’or atardi ta drenta 20 vehiculo, un adicional 60-90 ORV riba tour y riba 20 vehiculo individual.

En corto, si conta e averahe diario cu ta core ruta Shete pa Conchi ta 510 pa 715 vehiculo tipo ORV, cu ta haci un roundtrip resultando den 1020 pa 1420 trip riba e ruta ey cu ta causa cu stof ta bay den aire afectando e vegetacion y e paisahe.Tambe mester remarca cu e observacion tawata cu hopi ta core surpasando e maximum speed cu ta 20 km pa ora den parke Arikok. Tambe a tuma nota cu tawata tin individuonan bou di 18 aña di edad coriendo e vehiculonan tipo ORV y hopi manehador no tawata mustra mucho confiansa den nan habilidad pa maneha e vehiculo. Ademas a tuma nota cu varios manehador no tawata core riba e caminda di tera cu ta destina como e caminda di core.

DNM mester logra haci mas analisis di e data pa por duna conclusionnan mas concreto riba e impacto. Pero ta mas cu obvio cu e potretnan cu nos a haya cu colaboracion di fotografo Michiel Overtsegen no ta gaña y nan ta refleha cu tin efectonan negativo pa nos naturalesa. Tin polucion di stof ta tuma lugar den e areanan hopi uza pa e vehiculonan ORV. Consecuentemente, areanan destina como habitat di flora y fauna di Aruba a sufri daño. DNM ta formulando un conseho relaciona cu e area aki cu lo manda pa e ministerio concerni.Pronto DNM lo duna mas informacion di un maneho responsabel.