Gisele-Mireille Sint Jago (Pueblo Prome): Con un ombudsman por yuda pueblo

Pais Aruba ta e unico pais den Reino cu no tin un Ombudsman y pa e motibo ey gobierno por haci y deshaci sin wordo controla y reclama pa su actonan. Un ombudsman su trabou ta pa defende pueblo contra decisionnan (y ora ta keda sin tuma decision) y actonan di cualkier ambtenaar, minister,  ministerio y organo cu ta resorta bou di gobierno of cu a haya poder a base di un ley pa ehecuta trabounan publico. 

“E beneficio pa pueblo di tin un ombudsman ta asina grandi, cu nos por wel di bisa cu desde aña 1986, pueblo di Aruba no a biba den un democracia mes! Recien mi tabatin e honor pa traha na e Bureau di Ombudsman Sint Maarten pa un temporada, cu a laga mi realisa e poder y beneficio di un ombudsman pa Aruba na un manera mas profundo”, asina Gisele-Mireille Sint Jago di Partido Pueblo Prome ta informa. 

OMBUDSMAN DEN REINO

Na aña 1969 Hulanda a conoce cu e fenomeno di ombudsman, a traves di un programa di television, cu tawata yuda cuidadano cu tin problema cu cualkier organo di gobierno. Esey a resulta den e fundacion ombudsman y despues e Hoog College van Staat na 1982. Pues, den Reino a instala e Hoog College van Staat Ombudsman na: 

  • Hulanda: 1982
  • Corsou: 2003
  • Sint Maarten: 2010
  • BES: desde 10-10-‘10 Islanan BES ta resorta bou di Nationale Ombudsman di Hulanda 

Parlamento di Corsou a hasta aproba e ley di Kinder Ombudsman caba na aña 2020. Na Sint Maarten, e dia cu a aproba e ley ta e dia cu nan a nombra nan prome ombudsman. Y den menos cu seis luna su oficina Bureau Ombudsman tabatin personal caba. Pakico nombracion di un gobierno ta tarda asina hopi na Aruba? Aruba a aproba e ley di ombudsman na 2020 y ainda no a nombra ningun ombudsman? 

KICO OMBUDSMAN POR HACI 

Ombudsman ta yuda pueblo POR NADA! Pues, bo no mester bay un abogado ora cu un minister of ambtenaar no a cumpli cu su trabou manera debe ser. Cu un ombudsman na Aruba, e colegio halto di estado aki ta controla bo keho y despues ta manda un carta pa e departamento concerni. Ora nan no cumpli, e por haci un investigacion profundo a base di un of mas keho di  cuidadano, pero tambe riba su propio iniciativa. Tambe un ombudsman por lansa campaña di conscientisacion tocante asunto social, di medio ambiente y derecho humano cu ta importante pa pueblo. Pero e balor mas grandi ta su efecto preventivo. Un ombudsman ta manera un polis drumi pa gobierno no trapa riba nos derechonan. Y corda bon, bo nacionalidad no ta importante pa haya ayudo di ombudsman, pasobra mester yuda tur hende cu ta biba na Aruba. 

EFECTO PREVENTIVO

Un ombudsman na Aruba lo tin como efecto cu cualkier gobierno lo preveni di haya un reclamo of un investigacion profundo di ombudsman, caminda pa ley nan ta obliga pa entrega tur informacion necesario na ombudsman. Nan lo percura pa cumpli cu e principio di bon gobernacion. P’esey e ombudsman ta un garantia independiente pa un gobierno, organo y trahado publico cumpli debidamente cu su trabou, cual ta sirbi pueblo. Un ingrediente fundamental pa cualkier gobierno cu ta declara di ta respeta nos democracia, ta integro y ta hiba un maneho transparente. Pasobra cu un ombudsman, pa ley tur departamento y organo gubermental lo mester entrega cualkier papel, comunicado y raportahe ora ombudsman bati riba nan porta pa investiga. 

CON OMBUDSMAN POR A YUDA

Dos ehempel cu ombudsman por a yuda pueblo cu ne pa garantisa bon gobernacion e ultimo dianan aki ta: 

1. Cuestiona y stop e decision di Minister di Energia pa cu e aumento di gastonan di awa y coriente y limita e aumento aki na uno mas rasonabel di por ta 5% enbes di 26%. Un ombudsman por exigi cu cualkier decision lo mester sigui un proceso di bon gobernacion y cumpli cu ‘Algemene Beginselen van Behoorlijk Bestuur’ y e ‘Behoorlijkheidsnormen’. Asina lo haya cu un cambio asina lo no wordo anuncia un dia prome cu e ta efectivo, cu ta violacion di e confiansa cu pueblo henter mester por tin den su gobierno. Locual lo a resulta cu pueblo y comercio lo a haya un periodo di por ehempel tres luna prome cu un aumento mas abou por a bira efectivo. Mescos cu e decision manera di eigen bijdrage di AZV, por investiga tur contract di huurmento di edificio, nombracion di personal y tur destaho publico. 

2. Un ombudsman na Aruba, tambe por a investiga ora cu minister-president a dicidi na 2020 pa propone e recorte di 12.6%. Contrario na sindicatonan, ombudsman por pone cualkier gobierno cumpli cu tur su peticion di informacion a base di ley. Nan por invita gobernante y ambtenaar pa wordo scucha tocante un ‘hearing official’ tocante e topico di investigacion. Y cualkier minister of ambtenaar lo mester coopera, presenta, declara y riba dje su declaracion lo wordo graba y uza pa e rapport final cu ombudsman lo saca di su investigacion. 

PAKICO ARUBA NO TIN OMBUDSMAN? 

Den 140 di e 167 pais cu signatura democratico, tin un ombudsman. Di cual 164 pais ta miembro di Nacionnan Uni, mescos cu Reino Hulandes. Ora bo no ta habri pa ehecuta bon gobernacion na bo pais y nombra un ombudsman, instala e ‘Hoog College van Staat’ aki, ni por logra habri un Bureau Ombudsman, esey kiermen cu bo NO kier tin democracia na Aruba! Esey no ta un opinion, e ta un conclusion a base di e echo cu desde aña 1986 no a nombra un ombudsman y ningun di e gobiernonan cu a sinta despues no a haci esey tampoco. Tur gobierno di antes y esun actual a faya pueblo di Aruba, pa un motibo so: Nan no kier pa pueblo di Aruba por tin un Defensor di Pueblo den e forma di un ombudsman. E gobiernonan cu Aruba a conoce no kier pa un organo independiente controla nan trabou! 

UN YAMADA NA PUEBLO

Pa e motibo aki, pueblo mester exigi cu e gobierno di awe ta nombra un ombudsman. Pidi bo representante den Parlamento y e lider di bo partido pa nan haci nan trabou y cuestiona e gobierno actual! Pone un fecha pa nombra nos prome ombudsman. Gobierno no tin ningun motibo valido pa warda. Ni un adaptacion di nos constitucion ta necesario pa nombra un ombudsman! Esey tawata un otro acto di politikeria y un perdida di tempo. Si por bin cu un departamento di Enseñansa pa pueblo, lo mester a bin cu e ‘Hoog College van Staat’ ombudsman mas prome cu esey. 

Por fabor, papia cu mas hende e siman aki y bisa nan pakico Aruba mester di un ombudsman pa salba pueblo y hiba nos pais den un bon direccion. Tanten cu nos no ta bon informa di nos derecho, cualkier gobierno por sigui abusa di esunnan humilde na beneficio di esnan cu ta desea pa nan por sigui probecha di nos pais y laga tur cos manera e ta. “Ami y abo no por haci esaki nos so, nos tur mester lucha conhuntamente pa un estado di democracia bira un realidad na Aruba pa un y tur”, asina Gisele-Mireille Sint Jago a termina bisando.