Cancer di Tripa ta riba number cinco riba e lista di cancernan

Topico di e siman aki ta Cancer di Tripa, segun dr. Sharlene Vis. E ta un tipo di cancer cu ta mas comun aki na Aruba y ta na di cinco luga riba e lista top 5. Ta importante e ora pa informa comunidad di Aruba kico ta cancer di tripa.

Cancer di Tripa
Cancer di Tripa ta e cancer di e intestino mayor. E curpa ta saca e substancianan cu e tin mester, manera mineral, vocht, vitamina y tur e nutrientenan. Loke ta resta den e ultimo parti di e intestino mayor (dikke darm), ta loke nos curpa no ta uza. Esey ta e fibra y hopi bacteria den e intestino, vooral e ultimo parti. Ora cu bin un cancer den e intestino mayor, tin cu pensa kico ta loke ta pasa.
Loke ta pasa hopi biaha cu e paden di e tripa, e slijmvlies, ta haya cambio cu por duna un verdikking paden di e tripa. Esey ta wordo yama polippen. E polippen nan aki por duna un sangramento y e verdikking por haci cu mas slijm ta wordo traha. E ora eynan esaki ta duna e sintomanan cu sa cu ta mustra nos cu por tin algo cu ta crece den e tripa, cu ta cancer. E polippennan aki hopi biaha ta benigno, pero den transcurso di añanan, nan por bira maligno. Ta bon pa por detecta nan na tempo.

Sintomanan
Ora cu tin un tumor cu ta crece den e ultimo parti di e intestino mayor, e ora bo por haya sintomanan por ehempel manera un obstruccion, cu e af no por pasa bon, of e no por pasa bay pafo normal manera semper. Ta bin cambio den e af.
Ta bin cambio den e forma di af. E tin cu pasa banda di e obstruccion y tin dificultad pa sali. E ora bo ta press y ta haya un forma di un potlood, por ehempel. Pero bo por haya cambionan den e structura. No solamente cu e por ta duro, pero bo por haya un tipo di diaree cun’e cu ta hole desagradabel y bo por haya cu ta bin sanger of slijm. Esaki ta e sintomanan cu bo ta wak mas tanto ora tin un tumor ta crece den e ultimo parti di e intestino mayor (colon descendence of rectum).
Tin biaha hende ta sinti cu nan tin cu bay af, nan tin e drang pa bay af, pero e af no ta sali. Esey tambe ta un di e sintomanan. Si ta un tumor cu ta crece den e parti di e tripa cu ta net unda e intestino menor ta drenta e intestino mayor, ainda e af ta hopi likido, e ora bo no ta mira bon cu e ta duna un obstruccion. E por vloei pasa e tumor. Pero si bo ta haya cu e polippennan por sangra y e sanger ta mescla cu e sushi, bo no ta wak’e cu bo wowo normal. Esaki bo ta yama sanger oculto. Si loke por mira cu hendenan por haya anemia. Sea cu nan cabes ta draai, of tin vertigo. Tambe nan por bin cu un cansancio y dolor di barica. Ta cosnan cu pueblo mester sa. Ora cu nan tin e sintomanan aki, ta importante pa bay bo dokter. Tur cos ta cuminsa e ora na e dokter di cas. Bo ta conta e dokter bo sintomanan y e dokter ta samina bo barica, ta fula e barica. Tin biaha e por haci un tocado rectal y ta fula paden di e anus wak si tin algo cu no ta bon. Por mira si tin sanger, of si e af no a dal den e ultimo parti di e tripa of por fula si tin un herida.
Ta algo cu no mester tarda cun’e y bay na tempo bo dokter di cas.

Prevencion
Dr. Vis a splica cu como dokter di cas, ta traha hopi tambe riba e parti preventivo. Kier informa hendenan con pa no bira malo. Esey ta e cos mas miho, cu ora bo ta saludabel. Bo ta saludabel y mester preveni pa haya malesa. Por informa pueblo tambe con pa preveni cancer di intestino mayor. No sa preciso kico por ta e causa. E por tin hopi factor. Pero si sa di algun factor di riesgo cu ta hisa e probabilidad pa desaroya e cancer di colon.

Factornan di riesgo
Hopi hende ta bisa cu e ta core den famia. Dr. Vis a menciona cu tin un tipo di cancer cu ta hereditario. Pero nan no ta algo comun. Tin si e cancer familiar, pero esaki por tin di haber cu e estilo di bida tambe. Den famia ta hereda un estilo di bida. Manera cu nos mayornan ta biba, asina hopi biaha nos ta biba. Na Aruba ta hopi bezig cu e estilo di bida, kiermen e manera cu bo ta biba bo bida, cuanto bo ta move, kico bo ta come y si bo ta uza alcohol y bo ta huma sigaria. Casi tur tipo di cancer, e factornan di riesgo ta sigaria, alcohol mas cu tres unidad pa dia y riba base regular.
Tres unidad ta tres glas di biña of 30 ml di Whiskey cu ta un unidad. Tres di esey bo por pa dia y preferibel no tur dia tampoco. Lag’e pa un ocasion special. Tambe comemento di carni cora, ta wak cu tin un conexion cu e uzo di carni cora y productonan di carni cora cu cancer di tripa. Pa siman, ta recomenda maximo 500 gram di carni cora.
Purba hopi berdura den cuminda, fruta. No hopi carni cora, segun dr. Vis. Tin hopi hende cu gusta carni, pero no ta cu no mag. Movecion tambe ta importante, mey ora pa dia, te hasta pa cancer di tripa. No pa preveni diabetis y malesanan cardiovascular, pero tambe pa cancer y tambe cancer di tripa.
Sobrepeso tambe tin un conexion cu cancer di tripa. Tin cu corda cu hopi di e cancernan e celnan canceroso, tin receptor riba nan cu ta sensitivo pa hormoon. Ora cu bo tin sobrepeso, bo ta warda bo hormoonnan den e vet di bo curpa. Bo tin mas exposicion na hormoon. Esta tumornan cu ta sensitivo na hormoon y ta crece mas lihe. E sobrepeso ta impotante pa traha riba dje. No e chupnan cu nos tin bao di nos cuero, sino e vet viceral, esta e vet rond di bo organonan, bao di bo musculo, paden di bo barica, rond di bo higra y tripanan. Ta bon pa tin un bon estilo di bida y si bo ta move tur dia y bo ta adapta bo manera di come, e ora ey e vet eynan por bay. E ora bo ta mas saludabel.