Arnelda Els di DVG: Cantidad total di malesanan transmiti sexualmente ta subiendo na Aruba

E tema di siman di Departamento di Salud Publico, ta malesnan transmiti sexualmente. Arnelda Els, enfermera na e afdeling malesanan contagioso a menciona cu e lo toca un tiki riba prevencion y hopi minimalmente riba datos.

Cifras

Malesanan transmiti sexualmente ta afecta henter nos comunidad como tambe mundialmente. Na Aruba nos ta mirando un subida den e cantidad total di malesanan transmiti sexualmente. E cantidad di Clamidia ta subiendo drasticamente. Despues ta bin Gonorrea y na di tres luga tin HIV. Den e caso di hende homber y hende muhe ta bayendo casi 50/50%, pero den caso di Clamidia, tin mas tanto hende muhe. Den caso di Gonorrea tin hende homber y den caso di HIV tambe ta hende homber.

Con por preveni

Sa cu bo no por bisa hende cu ta sexualmente activo caba pa stop di tene relacion sexual. Tur hende ta bisa cu sex ta dushi, esaki ta algo normal, ta algo cu hende tin mester, pero tanten cu bo haci’e na un manera sigur, e ta OK. Bo mag di have sex. Semper den pasado a uza ABC. Bisando cu A ta abstinencia y si una bes hende a cuminsa tene relacion sexual, bo no por stop’e. Unico cos por haci ta promove pa tene una un manera sano y corecto, previniendo pa e haya un malesa transmiti sexualmente.

Si bay na B, ta Be Faithfull. Limita bo partnernan sexua y sea fiel na bo mesun partner. C ta uzo di condom na e manera corecto.

Pero esaki ta limita den e consehonan cu ta duna. Tambe tin cu pensa semper riba proteccion prome cu tene relacion sexual. Semper sea conciente, caminda cu bo ta limita bo partnernan sexual. Papia sinceramente cu bo partner riba malesanan cu bo tabata tin y con bo conducta sexual ta. Percura pa bo test. Esaki ta hopi importante, pasobra si bo test y bo mira kico ta bo status di malesanan, sea bo ta saludabel of un malesa transmiti sexualmente, tur e malesanan aki tin tratamento awendia. Algun di nan bo ta cura di nan y algun di nan bo ta haya tratamento cu bo por keda biba un bida saludabel y productivo pa resto di bo bida.

Por ehempel si tin cu enfoca riba HIV, antes e tabata un malesa mortal, pero awendia tin tratamento. Aunke no tin cura ainda, pero si tin tratamento cu bo ta keda biba un bida normal. Bo ta bebe bo remedinan manera un diabetico, cu na momento cu si e stop di bebe remedi, stop di tene su dieta, e ta muri. E mesun cos cu HIV. Bo ta bebe bo remedinan y na momento cu bo stop, un biaha mas, bo ta pone bo bida na peliger.

No tene relacion sexual bao di uzo di alcohol ni droga. E substancianan aki ta pone cu bo no ta pensa racionalmente cu bo por uza bo condom of den e situacion cu e persona ta, no ta sigur p’e. Por ultimo tuma vacunanan pa malesanan cu por wordo evita. Na e momentonan aki Els ta pensando riba HPV cu ta e Human papiloma Virus y ta pensando riba Hepatitis B.

Un otro punto ta uza bo condom pero no zomaar. Uz’e na e manera corecto. Wak su fecha di vencimento. Wak si e condom a wordo warda bon. No cu b’a bente den dashboard y a keda den solo. Na momento cu nan haya cayente di solo, e ora ey e condom no por sirbi mas. Y bisti’e na e manera corecto.

Tambe semper uza bo condom, no solamente esey, pero tambe ora di uza oral sex, bisti un proteccion, esta un oral dem. Como hende muhe of hende homber, semper baña despues cu tene relacion sexual. Esaki ta pa evita pa haya un infeccion di e canal urinario.

Tene cuenta cu condom no ta proteha conta tur malesa transmiti sexualmente. Si wak HPV, na momento cu un persona tin vret otro caminda di su organo sexual, caminda cu e condom no ta yega, ainda bo por yega na e malesa aki y por contagia cun’e.

Els ta enfoca pa haci test. Test pa bo wak ki malesa bo por tin. Bay cerca bo dokter. Den e caso di departamento di malesanan contagioso, pasa eynan libremente den oranan di kantoor y por test bo status di malesanan transmiti sexualmente anonimamente. Por bay via dokter di cas tambe. Algun di e laboratorionan tambe por bay pero mester paga pa test.