Sue-Ann Ras: Awe nos ta recorda cu 15 aña pasa a oficialisa nos idioma Papiamento

Awe nos ta recorda e echo cu 15 aña pasa a oficialisa e idioma di Papiamento. “Como tal awe, nos tin cu para keto un rato y felicita cada habitante di e pais aki y puntra nos mes kico nos por haci pa nos idioma”, parlamentario pa MEP, Sue-Ann Ras a bisa.  Segun e parlamentario, e echo cu Papiamento ta nos idioma y e oficialisacion di Papiamento a tuma lugar riba 21 di mei 2003, tabata un reconocemento masha importante, cu ta bin di un lucha di hopi decada y ta indica cu nos pueblo Arubiano a cuminsa duna su idioma e balor real cu e merece.

 

Papiamento t’ey for di aña 1803

Ras ta recorda cu nos no por lubida cu nos idioma Papiamento ta data for di 1803. Ta trata di e documento di mas bieu na Papiamento, cu tabata trata un declaracion legal cu 26 Indjan a firma pa sostene Commandeur Pieter Specht den un procedura den corte. Pero tambe tin texto, cu ta duna indicacion cu Papiamento tabata existi for di cuminsamento di siglo 18 na Corsou, unda e texto mas bieu cu tin na Papiamento ta un carta data for di aña 1775 di un Hudiu na Corsou. “Kiermen nos idioma Papiamento ta existi pa mas di 300 aña, pero mayoria di e autornan cu a skirbi tocante origen di Papiamento, ta pensa cu Papiamento of por lo menos e base, ta mas bieu ainda. Pues Papiamento a sobrebibi exclusion y hopi atake, opresion y discriminacion durante su existencia”, Ras a sigui bisa. Segun dato di investigacion haci, for di siglo 17 tabatin bishita regular di pastor Spaño na Aruba pa predica. E buki mas bieu na Aruba imprimi na Papiamento ta un buki di religion Protestant, skirbi pa dominee Kuiperi, pero como cu na Aruba no tabatin empresa di imprenta, el a laga imprimi e buki na Corsou na 1862. Interesante pa sa ta, cu tin un predicashi skirbi na Papiamento na 1847  pa e docente di religion protestant na Aruba, Abraham van Dragt. “Pues e mesun pastornan ya for di e tempo ey tabata bon na altura, cu e unico forma cu nan por a yega na curason di nos hendenan, tabata door di papia nan idioma Papiamento”, segun Ras.

 

Enseñansa na Papiamento

Ras tas sigui splica cu segun historia, mayoria di e scolnan Catolico na Corsou tabata na Papiamento, mientras e scolnan di gobierno tabata na Hulandes. Pero ya caba rond di 1900 a bin descubri cu na Corsou, enseñansa na Hulandes no tabata exitoso y a bin hopi discusion tocante e uzo di idioma di instruccion na scol. Ya for di e tempo ey, varios maestro, pastor y tambe parlamentario Hulandes, tabata propaga Papiamento como idioma di instruccion y a bin varios proposicion pa enseñansa bilingual tambe. E proposicion di Hamelberg na aña 1897, tabata pa duna enseñansa na Papiamento prome y despues duna les di Hulandes, uzando Papiamento como base den e dos klasnan mas halto. Hamelberg tabata di opinion cu e muchanan mester siña lesa y skirbi den propio idioma, prome cu nan por siña un idioma straño. Despues di varios aña di discusion, e ordenansa di 1935 a drenta na vigor p’e scolnan na e islanan ABC, bin na remarca pa subsidio di gobierno, nan mester a cuminsa uza Hulandes como unico idioma di instruccion. “Y esaki a pesar cu for di e tempo ey caba, nan tabata sa, cu esaki lo trece tur consecuencia di problema y reto di aprendizahe pa e muchanan, simpelmente pa capricho y mandato colonial”, Ras a indica. Esaki a pone cu enseñansa na Papiamento a yega na su final e tempo ey. Segun e parlamentario, tur esaki ta indicacion suficiente pa subraya con importante ta, pa bin cu e cambionan necesario den nos enseñansa pa loke ta nos idioma di instruccion, metodo y didactica y asina brinda enseñansa di igualdad y calidad na nos muchanan.